استفاده از انرژی الكتریكی امروزه در اقصی نقاط ایران آنگونه فراگیر شده است كه ضرورت حفظ موارد و نكات ایمنی درمورد بهره گیری از انرژی برق بسیار مهم به نظر می رسد. برق گرفتگی با توجه به اثرات نامطلوبی كه بر روی بدن دارد لزوم توجه به ویژگیهای ایمنی را می‌طلبد.
دراین‌مقاله پزشكی كه به وسیله دكتر مجید غیاث رییس مركز بهداشت دانشگاه اصفهان و دكتر رسول پرورش پزشك این مركز تهیه و تنظیم شده است درمورد انجام اقدامات اولیه در سوختگیهای الكتریكی نكاتی مطرح شده است.
در تعریف سوختگی باید گفت كه آسیب به پوست و گاهی سایر اعضای در اثر تماس با گرما، اشعه، الكتریسیته یا مواد شیمایی را سوختگی می گویند كه خطر آسیب در شیرخواران و خردسالان از همه بیشتر است.
●سوختگی ها بر سه قسمت تقسیم می شوند:
الف- سوختگی‌های‌درجه۱ ، محدود به لایه فوقانی پوست هستند. این نوع سوختگی ها باعث قرمزی، درد به هنگام لمس، درد، تورم و تب خفیف می شوند.
ب- سوختگی های درجه ۲، لایه های عمیق تر پوست تحت تاثیر قرار می گیرند. علایم شدیدتر هستند و معمولاَ شامل تاول نیز می شوند.
پ– سوختگیهای درجه ۳ ، تمام لایه های پوست تحت تاثیر قرار می‌گیرند. پوست سفید (به نظر پخته شده می‌رسد)، و ممكن است هیچ دردی در مراحل اولیه وجود نداشته باشد.
سوختگی های الكتریكی نه تنها نسبت به مواد آتش زا و مواد شیمیایی مشكل سازترند، بلكه باعث مرگ افراد مبتلا به سوختگی الكتریكی و مصدومان هم می شوند.
●تعریف سوختگیهای الكتریكی
به طور كلی سوختگیهای الكتریكی به سوختگی‌هائی اطلاق می شود كه به دلیل عبور جریان الكتریكی برق از بدن به وجود می آیند. منبع به وجود آورنده این نوع سوختگی ها به دو دسته تقسیم می شوند:
۱) برق گرفتگی های خانگی یا صنعتی
۲) برق گرفتگی‌های ناشی از برخورد صاعقه یا رعد و برق به بدن
سوختگی ها در نوع اول از نظر ولتاژ جریان برق ممكن است متفاوت باشد، بعنی با ولتاژ پائین تا ولتاژهای بسیار بالا (ابزار و وسایل برقی كه در منزل و یا محیط كار اطراف ما وجود دارند با ولتاژ پائین هستند و معمولاَ در اثر تماس مستقیم با سیمهای بدون روكش به وجود می آیند. همچنین خراب بودن كلیدها یا خرابی وسایل برقی هم از دلایل مهم برق گرفتگی به شمار می آید)
در گروه دوم، سوختگی های شدید بوده و در اثر اصابت صاعقه می‌تواند شخص را دچار مرگ آنی كند.
نكته قابل توجه و مهم این است كه آب یك هادی خوب جریان برق به شمار می‌رود و در صورت مرطوب‌بودن بدن، آسیب ناشی از جریان برق بیشتر خواهد بود.
●نحوه به وجود آمدن آسیب در برق گرفتگی
زمانی كه شخص دچار برق گرفتگی می شود، جریان برق از نقطه‌ای وارد بدن می شود و از محلی كه بدن با زمین تماس دارد، خارج می‌شود. حال آنكه این مسیر عبور جریان برق، همان ناحیه ای است كه در طی برق گرفتگی دچار آسیب شده است. نقاطی كه جریان برق وارد و یا خارج شده،مناطقی هستند كه آسیب در این نقاط خود را به صورت یك حفره ناشی از گلوله نشان می دهد. اما آسیب به این محل ها خلاصه نمی شود. بلكه تمام مسیری كه جریان برق در بدن طی كرده است، دچار آسیب دیدگی می شود. جریان برق در حین عبور از بدن تولید گرما و انرژی می كند و این گرما و انرژی سبب تخریب سلولهایی می‌شود كه در مسیر عبور جریان برق قرار دارند. هرچه ولتاژ برقی كه وارد بدن می شود بیشتر باشد، سوختگی ایجاد شده عمیق تر و جراحت‌های وارد شده وخیم تر خواهد بود. علاوه بر آن جریان الكتریكی ضمن عبور از بدن در اعصاب، ماهیچه ها و قلب سبب تغییراتی می شود كه سبب قطع فعالیت آنها می شود.
بر همین اساس، سوختگیهای الكتریكی جزو حساس‌ترین و خطرناكترین سوختگیها به شمار می‌روند.
●علائم برق گرفتگی
فردی كه دچار برق گرفتگی می‌شود متناسب با محل عبور جریان برق علائم متفاوتی از خود نشان می‌دهد كه این علائم عبارت اند از:
▪سوختگی: یكی از شایعترین علائمی كه بیماران در این زمان از خود نشان می‌دهند، سوختگیهایی است كه در محل ورود و یا خروج جریان برق دیده می‌شود. این نوع سوختگیها از نظر نوع، عمق و وسعت به میزان ولتاژ برق و مدت زمانی كه تماس طول كشیده، بستگی دارد و شدت آن نیز متفاوت است.
▪عوارض موجود در اندامها: این عارضه به دلیل آسیب‌های وارده به راههای عصبی به وجود می‌آید كه از یك گزگز و مورمورشدن ساده اندامها مخصوصاَ انگشتان دست و پا تا فلج كامل دست ها و پاها را می تواند شامل شود.
▪دردهای‌عضلانی‌و‌ماهیچه ای: با توجه به خطر آسیب مستقیم جریان برق به عضلات و گرمایی كه در حین عبور جریان برق از بدن به وجود می‌آید، عضلات محل عبور برق دچار كوفتگی خفیف تا شدید شده و یا در موارد شدیدتر، دچار سوختگی از درون می‌شوند. در واقع حالتی مشابه زخم در عضلات به وجود می آید كه در نتیجه دارای دردهای فراوانی است.
▪تغییرات‌فشارخون:این عارضه معمولاَ در موارد شدید برق گرفتگی دیده می شود كه شامل افزایش و كاهش فشار خون می شود و در موارد
شدیدتر شخص دچار شوك می شود كه اقدامات سریع اورژانسی جهت فرد برق گرفته مورد نیاز است.
▪ایست قلبی: این عارضه معمولاَ در بر گرفتگی های با ولتاژ بالا رخ می دهد ولی امكان اینكه در برق گرفتگی های معمولی و با ولتاژ پائین هم رخ بدهد وجود دارد. این عارضه از اختلالات خفیف قلبی تا ایست كامل قلبی مشاهده شده است. مشكلات قلبی فرد مصدوم اغلب همراه با قطع تنفس است كه باید به فرد سریعاً تنفس مصنوعی داده شود. زیرا مرگ در كمین اوست.
▪عوارض روانی: هرچند این عارضه و علائم آن امكان دارد كه با تاخیر به وجود آید و شخص برق گرفته را تحت تاثیر قرار دهد. ولی گاهی بلافاصله بعد از برق گرفتگی این علائم بروز كرده و از یك فراموشی كوتاه مدت شروع و به حركات غیرقابل كنترل ختم می شود.
●كمك به مصدوم برق گرفته
در صورتی كه به محل انشعاب اصلی یا كنتور برق به سهولت دسترسی دارید، تماس بین مصدوم و منبع برق را از طریق خاموش كردن آن، قطع كنید. در غیر این صورت،دو شاخه را خارج كنید یا كابل را درآورید. اگر به كابل، پریز یا محل انشعاب اصلی دسترسی ندارید، به موارد زیر عمل كنید:
برای محافظت از خود، روی یك ماده خشك نارسانا مثل یك جعبه چوبی، یك كفپوش پلاستیكی یا یك دفترچه راهنمای تلفن بایستید.
با استفاده از یك وسیله چوبی (مثل یك جارو) ، اندام های مصدوم را از روی منبع الكتریكی كنار بزنید و یا منبع الكتریكی را از مصدوم دور كنید.
اگر قطع تماس (مصدوم با منبع برق) با یك وسیله چوبی مقدور نیست، ضمن آنكه كاملاَ مراقب هستید تا به مصدوم دست نزنید، طنابی را به دور مچ پای مصدوم یا بازوان وی حلقه كنید و وی را از منبع جریان الكتریكی دور كنید.
تنها در صورتی كه ضرورت دارد، مصدوم را با كشیدن بخش هایی از لباس كه شل و خشك هستند، (از منبع برق) دور كنید. این كار را تنها به عنوان آخرین تلاش انجام دهید زیرا ممكن است مصدوم همچنان ”برق دار” باشد.
برای دوركردن منبع برق اگر نمی‌توانید جریان الكتریكی را خاموش كنید، بر روی یك ماده خشك نارسانا (مثل یك دفترچه راهنمای تلفن) بایستید و با استفاده از یك دسته جارو، منبع برق را از مصدوم دور كنید. هرگز مستقیماَ به مصدوم دست نزنید.
●كمكهای اولیه
۱- قبل از دست زدن به مصدوم، باید مطمئن شوید كه تماس با منبع الكتریكی قطع شده است.
۲- به منظور خنك كردن سوختگی ها، موضع آسیب (در نقاط ورود و خروج جریان برق) را با مقدار زیادی آب سرد بشویید.
۳- در صورت امكان دستكش یكبار مصرف را بپوشید. به منظور محافظت از سوختگی ها در برابر عفونت های منتقل شونده از راه هوا، روی آنها را با پانسمان استریل، باند مثلثی تا شده یا یك قطعه پارچه تمیز بدون كرك بپوشانید. با مركز اورژانس تماس بگیرید و آمبولانس درخواست كنید.
۴- به مصدوم اطمینان بدهید و در صورت بروز شوك، به درمان آن بپردازید.
●مراقبت از سوختگی های با ولتاژ پایین
در مواقعی كه ما با ولتاژ پائین برق سروكار داریم، معمولاَ سوختگیها شدید نیست. در این گونه موارد یك زخم كوچك در ناحیه برق گرفتگی دیده می شود. اما اقدامات دیگر هم لازم است كه به شرح زیر است:
۱- اولین اقدام، قطع جریان برق گرفتگی است كه باید سریعاَ كلید و كنتور زده شود و یا دوشاخه و سیم از پریز كشیده شود.
۲- اگر بدن مصدوم بدون پوشش و لخت است، نباید به او دست زد چون دچار برق گرفتگی می شود و جان شما هم به خطر می افتد.
۳- اگر امكان قطع جریان برق وجود نداشته باشد، با یك وسیله مثل طناب، لباس، چوب و یا یك وسیله عایق دیگر، مصدوم را از جریان برق دور كنید.
۴- اقدامات حمایتی و كمكی برای فرد مصدوم انجام بدهید.
●جریان ولتاژ بالا
تماس با جریان ولتاژ بالا (كه معمولاَ در خطوط نیرو و كابلهای هوایی پرفشار وجود دارد) معمولاَ به مرگ فوری منجر می شود. افرادی كه زنده می مانند، سوختگی های شدیدی خواهند داشت. از این گذشته، این شوك می تواند با ایجاد اسپاسم عضلانی، مصدوم را به اطراف پرتاب كرده، آسیب هایی مثل شكستگی ایجاد كند. جریان برق با ولتاژ بالا می‌تواند تا ۱۸ متر جهش (”قوس”) داشته باشد. اشیایی مثل چوب خشك یا لباس نمی توانند از شما محافظت كنند. قبل از نزدیك شدن به مصدوم، منبع جریان برق باید قطع شده باشد، مصدوم احتمالاَ بی هوش است. پس از آنكه از بی خطربودن محل مطمئن شدید، راه تنفسی مصدوم را باز كرده، تنفس وی را بررسی كنید. آماده باشید تا در صورت لزوم احیای تنفسی و ماساژ قفسه سینه را آغاز كنید ببینید. در صورتی كه مصدوم در حال نفس كشیدن است، وی را در وضعیت بهبود قرار دهید. علایم حیاتی (سطح پاسخ دهی، نبض و تنفس) را مرتباَ كنترل و ثبت كنید.
در جریان برق گرفتگی با ولتاژ بالا ناظران را از محل حادثه ای كه در آن برق گرفتگی با ولتاژ بالا رخ داده است، دور كنید. فاصله ایمن، بیش از ۱۸ متر از منبع برق است.
●كمك به مصدوم در سوختگی با ولتاژ بالا
در سوختگی با ولتاژ بالا صحبت از جان مصدوم است كه باید بتوانید با انجام پاره ای اقدامات، او را از خطر مرگ حتمی برهانید. پس از قطع جریان، برق، به اقدامات زیر به عمل آورید:
بررسی وضعیت قلبی و تنفسی فرد مصدوم: این كار بسیار حائز اهمیت است زیرا كه جریان با ولتاژ بالا باعث ایست قلبی و قطع تنفس مصدوم می شود و چه بسا مصدومانی كه به خاطر همین امر جان خود را از دست داده اند. پس اگر مصدوم با قطع تنفس روبرو شده و نفس نمی كشد، سریعاَ باید تنفش مصنوعی دهان به دهان را برای بیمار شروع كنیم. باید راههای تنفسی مصدوم بررسی شود و در صورتی كه مسدود شده، باید مشكل را برطرف كنیم. همزمان با انجام تنفس باید قلب مصدوم را هم كنترل كرد، در صورتی كه از كار افتاده و كار نمی كند، باید ماساژ قلبی را هم شروع كنیم. به این مجموعه عملیات، احیای قلبی- تنفسی گفته می شود كه باید سریعاَ و توام با هم و با حفظ خونسردی انجام شود.
شناسایی محل سوختگی: باید دو محل سوختگی وجود داشته باشد، محل ورود جریان و خروج آن. محل ورود معمولاَ مشخص است و محل خروج محلی است كه فرد مصدوم با زمین ارتباط داشته باشد.
سرد كردن محلهای سوختگی: در این اقدام از مایعاتی مثل آب و شیر و غیره جهت سرد كردن محل استفاده می شود. این نكته فراموش نشود كه از یخ استفاده نشود.
پانسمان محل سوختگی: محل سوختگی ها را باید جهت جلوگیری از عواقب بعدی مثل عفونت‌ها پانسمان كنیم.
اگر مصدوم هوشیاری كامل دارد باید به او مایعاتی خورانده شود تا از آسیب به كلیه ها جلوگیری شود.
در صورتی مصدوم سقوط كرده باشد باید مراقب شكستگی ها بود. به منظور انتقال فرد مصدوم، باید مراقب شكستگی های احتمالی خصوصاَ در ناحیه گردن و ستون فقرات بود.
از سوی دیگر باید مراقب اختلالات بینایی و مشكلات چشم بوده در صورت درد و آبریزش از چشم مصدوم باید آن ها را ببندیم.
از اقدامات اولیه، مصدوم باید سریعاَ به مراكز درمانی فرستاده شود زیرا به منظور بررسی های بیشتر و احتمالی اورژانسی باید مصدوم سریعاَ به بیمارستان یا مراكز درمانی مجهز منتقل شود و زیرنظر پزشك و متخصصان قرار بگیرد.
راههای جلوگیری از سوختگی را به دیگران، به ویژه به فرزندان آموزش داده و آن را یادآوری كنیم كه پیشگیری بهتر از درمان است.
یكی از اقدامات دیگر برای مصدوم تزریق واكسن كزاز است كه باید اطمینان حاصل كرد كه واكسیناسیون به روز باشد، زیرا سوختگی ها یكی از شایعترین علل عفونت ها، از جمله كزاز هستند.
یكی از موارد ایمنی این است در صورتی كه مصدوم در تماس با جریان الكتریكی است، به وی دست نزنید، ممكن است مصدوم ”برق دار” باشد و شما هم در معرض برق گرفتگی قرار بگیرید.
هرگز از وسایل فلزی برای قطع تماس الكتریكی استفاده نكنید. روی یك ماده خشك نارسانا ایستاده، از یك وسیله چوبی استفاده كنید.
آماده باشید تا در صورت توقف تنفس مصدوم، احیای تنفسی یا ماساژ قلبی را تا رسیدن كمك های اورژانس ادامه دهید.
درمان: درمان بسته به عمق و وسعت نواحی دچار سوختگی متفاوت است.
درمورد سوختگی های خفیف: روی نواحی سوختگی درجه ۱ پماد سوختگی بمالید.
نواحی كوچك دچار سوختگی درجه ۲ یا ۳ را به مدت ده دقیقه در آب سرد فرو ببرید تا درد و تورم كاهش یابد.
ناحیه دچار سوختگی را تمیز نگاه دارید. روزانه یك بار ناحیه سوخته را در وان آب ولرم قرار دهید یا روی آن كمپرس آب ولرم قرار دهید.
- در صورت امكان، ناحیه سوخته را بالاتر از سایر نقاط بدن قرار دهید.
- می توانید از پانسمان های مخصوص روی ناحیه سوخته استفاده نمایید.
- تمام موارد سوختگی درجه ۳ وسیع و بعضی موارد سوختگی درجه ۲ نیاز به بستری شدن دارند. برای موارد وخیم، مراكز مخصوص سوانح و سوختگی وجود دارد.
- جراحی برای پیوند پوست روی سوختگی های درجه ۳ انجام می شود.
●رعایت نكات ایمنی در زمینه برق
در ارتباط با بهره گیری از انرژی الكتریكی موارد زیر را رعایت كنید:
۱- تعمیرات لوازم برقی را به افراد متخصص بسپارید.
۲- پریزهای برق را با درپوش ایمنی محافظت كنید تا بچه ها آسیب نبینند.
۳- با دست مرطوب و خیس به اجزای برق مثل پریز- كلید دست نزنید.
۴- در موقع آتش سوزی لوازم الكتریكی مثل كامپیوتر سعی شود یك كپسول ۲ كیلوگرمی دی اكسید كربن در منزل باشد و همیشه به خاطر داشته باشید در اطفای حریق لوازم برقی اول قطع و سپس اقدام به اطفاء حریق شود و مناسب ترین وسیله كپسول گاز منواكسیدكربن است.
۵- همیشه از لوازم برقی خانه در زمان‌های مختلف بازدید و وضعیت روكش سیم‌ها و دوشاخه ها را بررسی و رفع نقص كنید.
۶- در موقع استفاده از تجهیزات سیار برقی از سیم های سخت و ارتباطی مراقبت بیشتری بنمایید. از دو شاخه و رابط های نو و مادگیر برای افزایش طول استفاده كنید. در ضمن خطر، زدگی سیم و ضربات مكانیكی را نیز در نظر داشته باشید.
۷- در موقع خارج كردن سیم وسیله برقی همیشه دوشاخه مربوطه را از پریز جدا كنید و هیچ وقت سیم را نكشید، چون خطر جداشدن اتصال و خطرات بعدی وجود دارد.
۸- از وسایلی مثل سماور برقی، كولر، ماشین لباسشویی كه با آب در ارتباط اند مراقبت بیشتری كنید.
۹- در شوفاژ خانه به دلیل سیم‌كشی‌های غیراصولی كه امكان دارد در كف زمین احداث شده باشند و به دلیل وضعیت مرطوب و لوله آب، همیشه در هنگام تعمیرات، خطر برق گرفتگی برای افراد وجود دارد، مراقبت كامل كنید.
۱۰- از سه‌شاخه برای‌دستگاههای پرمصرف‌استفاده نكنید خطر گرم شدن محل اتصال و مشكل آتش سوزی وجود دارد.
۱۱- در مواقعی كه احتمال انتشار گاز در آشپزخانه است از قطع و وصل كلید خودداری كنید.
۱۲- ابزاری مثل دریل به علت وضعیت چرخشی، خطرات متعددی دارد. مثل: درگیر شدن با شال گردن و یا. در ضمن خطر دیگر مته كردن است كه امكان دارد در مسیر سیم برق باشد. مشكل بعدی شكسته شدن نوك مته است كه بر اثر عدم مهارت در استفاده صحیح از آن ایجاد می شود.
۱۳- در موقع تعویض لامپ سوخته به علت استفاده از نردبان یا صندلی نامناسب و احتمال وجود برق همیشه خطر سقوط وجود دارد. این مسئله را جدی بگیرید.
۱۴- در مواقع آتش سوزی توجه كنید آسانسور وسیله مناسبی جهت جابجایی نیست.
۱۵- در موقع استفاده از وسائل الكتریكی گرماساز (بخاری) همیشه خطر داغ شدن دو شاخه، وسایل مجاور بخاری را در نظر داشته باشید.
۱۶- داشتن ترمینال مجهز به چندین كلید مینیاتور مناسب، در محل آشپزخانه كار مناسبی است كه در صورت اتصال، برق فوراَ قطع شده و امكان تعمیرات لوازم برقی، مهیا می‌شود.
●ایمنی درمورد تعمیرات و احداث بنا
۱- در موقع حفاری و گودبرداری به خصوص در قسمتهای پیاده رو مراقب باشید كه كابلهای زیرزمینی آسیب نبینند.
۲- جهت كارهای ساختمانی كه احتیاج به برق دارد از افراد متخصص استفاده‌كنیدو از دستكاری غیرمسئولانه خودداری كنید. چون در هر صورت شما به عنوان كارفرما در مقابل افراد و اداره مسئول هستید.
۳- مسئله حریم سیمهای برق را جدی بگیرید، چون حوادث منجر به فوت و قطع عضو، بسیاری بر اثر این بی توجهی، اتفاق افتاده است. قبل از زدن داربست و مواردی كه ایجاد خطر دارد حتماَ با اداره برق منطقه هماهنگ باشید.
۴- در عملیات ساختمانی مراقب باشید كه اشیای فلزی از طبقات بالا به سیم های برق برخورد نكنند.
۵- در زیر خطوط فشار قوی اقدام به احداث بنا نكنید. خطر سرطان بچه ها را در آینده تهدید خواهد كرد.
●ایمنی درمورد لوازم اندازه‌گیری (كنتور)
۱- محل كنتور از آسیب های مكانیكی و رطوبت حفظ شود.
۲- فیوزهای كنتور نباید دستكاری و اگر نوع فیوز فشنگی است در موقع قطع از سیم با قطر بیشتر یا لوازم دیگری استفاده شود.
۳- دقت نمایید وقتی فیوز پای كنتور را قطع می كنید، جهت اطمینان بیشتر قطع برق را با فازمتر نیز آزمایش كنید.
۴- هرگونه دستكاری كنتور و باز كردن پلمپ كنتور تخلف محسوب می‌شود.
۵- محل نصب كنتور برق و كنتور گاز باید از یكدیگر فاصله مناسب داشته باشند.