خب اول ببینیم ساختار باتری‌های لیتیومی چی هست و چه ساختاری داره ؟
اکثر ما در دوران دبیرستان و در درس فیزیک با خازن ها آشنا شدیم. می‌دونیم که خازن یک المانی در مدارهای الکتریکی هست که تقریبا مهمترین وظیفه‌ش ذخیره انرژی الکتریکی هست. در مورد خازن منابع متعددی در اینترنت هست که بطور کامل توضیحات لازم رو ارائه کردن ولی بطور خلاصه خازن از دو صفحه هادی موازی تشکیل شده که بین اونها عایقی که می‌تونه هوا یا یک پلیمر خاص باشه استفاده میشه و بارهای الکتریکی مثبت و منفی روی این صفحه‌ها ذخیره میشن. اگر در آزمایشگاه با خازن کار کرده باشید می‌دونید که وقتی دو سر خازن رو به هم وصل می‌کنیم بارهای مثبت و منفی روی صفحات خازن به سمت هم حرکت می‌کنن و خازن تخلیه بار یا به اصطلاح دشارژ میشه.
درخصوص باتری هم ما همین انتظار رو ازش داریم یعنی ذخیره انرژی الکتریکی پس چه گزینه‌ای بهتر از خازن ؟
اما خازنی که در باتری استفاده میشه باید ظرفیت بالایی داشته باشه و بتونه ساعت‌ها نیاز وسیله الکتریکی ما رو تأمین کنه. حالا برای اینکه ظرفیت خازن رو زیاد کنن باید خازن رو طوری طراحی کنن که به مقدار کافی بارهای مثبت و منفی روی صفحات اون ذخیره بشن و از طرفی این صفحه‌های خازنی به خوبی عایق بشن تا این بارهای مثبت و منفی همدیگه رو جذب نکنن و باعث دشارژ خازن نشن. برای این منظور بین صفحات خازن از پلیمرهای مختلفی استفاده می‌کنن که معروف‌ترین و پرکاربردترین اونها ليتيوم هست.
با قرار گرفتن لیتیوم در بین صفحه‌های خازن صفحات به خوبی نسبت به هم عایق میشن و یک باتری با ظرفیت بالا ساخته میشه که برای مدت طولانی در یک وسیله الکتریکی ازش میشه استفاده کرد.
حتما وقتی خواستین مثلا موبایل بخرین شنیدین که می‌گن شارژ اول رو طولانی انجام بدید و مثلا یک شب تا صبح گوشی رو تو شارژ بذارید!. این حرف رو خیلی‌ها باور نمی‌کنن اما واقعا یک دلیل علمی برای این گفته وجود داره. دلیل‌ش این هست که پلیمری که در ساخت باتری ازش استفاده میشه با اولین دفعاتی که شارژ میشه به حداکثر کارایی خودش می‌رسه و به اصطلاح بهینه میشه. پلیمری که در بین صفحات خازن استفاده میشه در اولین دفعاتی که تحت تأثیر بارهای الکتریکی قرار می‌گیره به حالتی می‌رسه که وظیفه عایق بودن رو بهتر انجام میده؛ حتی ممکنه متوجه شده باشید که باتری موبایل شما چند روز بعد از خرید نسبت به روزهای اول ظرفیت بیشتری پیدا کرده و بیشتر شارژ نگه می‌داره که دلیل‌ش همین مسئله اولین شارژ هست.
تکنولوژی ساخت باتری‌های لیتیومی روزبه‌روز داره پیشرفت می‌کنه باتری‌ها نسبت به قبل طول عمر بیشتر و ظرفیت بیشتری پیدا می‌کنن. اما این طول عمر رابطه مستقیمی با نحوه استفاده ما از باتری داره. حتما دیدید کسانی رو که براشون فرقی نداره مثلا موبایل‌شون رو با شارژر خودش شارژ کنن یا شارژر دوست‌شون یا اصلا هیچ قاعده و قانونی رو در هنگام شارژ رعایت نمی‌کنن!
این اشتباه خیلی بزرگی هست که میشه گفت ۹۰ درصد افراد متوجه اون نیستن. اگر شما به عنوان مثال یک گوشی نوکیا دارید که با شارژر سوزنی شارژ میشه فقط و فقط باید با شارژر گوشی خودتون اون رو شارژ کنید نه یک شارژر سوزنی دیگه مربوط به یک گوشی دیگه از نوکیا! ممکنه در ظاهر گوشی شما با شارژرهای مختلف شارژ بشه و مشکلی پیش نیاد اما این قطعا به باتری گوشی شما آسیب وارد می‌کنه. هر باتری دقیقا بایستی با شارژر خودش که کمپانی براش ساخته شارژ بشه چون اون ولتاژ و جریانی که باتری لازم داره رو فقط شارژر خودش بهش میده نه هر شارژری!
مسئله دیگه‌ای که وجود داره اینه که کی باید باتری رو شارژ کنیم ؟ و کی از شارژ خارج کنیم ؟
خیلی‌ها عقیده دارن باتری رو تا زمانی که کاملا خالی نشده نباید شارژ کرد!، که این عقیده درستی نیست. البته این کار برای باتری لیتیومی لازم و مفید هست اما نه همیشه بلکه مثلا هر یک ماه یک بار. چون باتری‌های لیتیومی از سلول‌های کوچکتری تشکیل شده‌اند که هرچقدر شما سلول‌های کمتری رو درگیر شارژ و دشارژ کنید عمر اون سلول‌ها بیشتر خواهد بود و از طرفی این هم باید رعایت کنید که سلول‌ها در مدت طولانی شارژ نباشن چون باز هم از عمر اونها کاسته خواهد شد. پس شارژ و دشارژ کامل یک باتری که در اصطلاح بهش کالیبره کردن هم می‌گن هر ۳-۴ هفته یک بار کافی هست.
و نکته دیگه‌ای که باید رعایت بشه این هست که کی باتری رو از شارژر جدا کنیم ؟ دقت کنید تا زمانی که باتری بطور کامل و ۱۰۰٪ شارژ نشده اون رو از برق جدا نکنید! و همچنین بیشتر از مدت زمانی که برای شارژ کامل نیاز هست باتری رو شارژ نکنید! این دومی خیلی مهم‌تر از اولی هست، یعنی به محض اینکه باتری شما کامل شارژ شد باید اون رو از برق جدا کنید. دلیل این کار این هست که باتری وقتی کامل شارژ میشه از مدار خارج نمیشه تا وسیله شما از برق مستقیم استفاده کنه و زمانی که شارژ باتری به ۱۰۰٪ رسیده و شما اون رو از برق جدا نکردید باتری شما مدام در حالت شارژ و دشارژ قرار می‌گیره و بطور محسوسی از عمر اون کم میشه. این مسئه بخصوص در لپ‌تاپ‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کنه. اگر دقت کرده باشید اکثر کسانی که با لپ‌تاپ کار می‌کنن هیچ‌وقت نشده وقتی لپ‌تاپ‌شون به برق هست باتری رو از لپ‌تاپ جدا کنن! در حالی که متوجه نیستن باتری وقتی کامل شارژ میشه از مدار خارج نمیشه و آسیب جدی بهش وارد میشه. پس بهتر هست وقتی لپ‌تاپ شما کامل شارژ شد اگر قصد دارید از برق استفاده کنید اون رو خاموش کنید و باتری رو ازش جدا کنید و اگر هم قصد ندارید از برق استفاده کنید وقتی باتری شارژ کامل شد لپ‌تاپ رو از برق بکشید.
حالا خبر خوب اینکه خوشبختانه این تکنولوژی در لپ‌تاپ‌ها پیشرفت کرده و الان یک سالی یا شاید بیشتر میشه که اکثر لپ‌تاپ‌هایی که بازار میان توانایی این رو دارن که وقتی باتری کامل شارژ شد اون رو از مدار خارج کنن و مستقیم از برق استفاده کنن که خب خیلی به طول عمر باتری کمک می‌کنه و اصلا دیگه لازم نیست باتری رو از لپ‌تاپ جدا کنید.
این متن به سفارش وبسایت پارسیان الکتریک بخش مقالات برق والکتریک گرداوری شده است.شمارگان8