حفاظت افراد دربرابر تماس مستقيم برق و الكتريك:
حداكثر ولتاژ ايمن به ولتاژ اسمي گفته مي شود كه در بين هاديها از 42 ولت و در بين سيمهاي فاز و نول مدارها از 24 ولت تجاوز نكند. در مورد مدارهائي كه زير بار نيستند،اين مقادير به ترتيب نبايد از 50 و 29 ولت تجاوز نمايد (موثرترين نتيجه فركانس 60-50 هرتز خواهد بود . ) ولتاژ تماسي ، بخشي از ولتاژ نشتي يا ولتاژ تخليه شده به زمين مي باشد كه ممكن است در معرض تماس افراد قرار گيرد . اتصال زمين ياسيستم ارت عبارت است از متصل كردن بدنه تجهيزات به نحوي كه اطمينان حاصل شود درصورت هر گونه نقص الكتريكي، ولتاژ فورا و بدون هيچگونه خطري به زمين تخليه خواهدشد .
مسئوليتها :
مسئوليت نگهداري صحيح و بازرسي قبل از شروع كار در خصوص كابلهاي نرم (انعطاف پذير) وسائل برقي قابل حمل و نقل بعهده كارگر و سركارگر مربوطه است . مسئوليت بازو بسته نمودن در تابلوهاي برق و الكتريك و يا هرگونه تعمير و يا تغييري در سيستم تابلوها و يا راه اندازي و برقراري مجدد جريان برق و الكتريك بعهده افراد ذيصلاح مجرب برقكار كه قبلا از واحد برق و الكتريك كارخانه به واحد HSE كارخانه معرفي شده اند مي باشد . مسئوليت علامتگذاري و تعيين مشخصات كليه انواع قطع كننده هاي مدارهاي برقي د ركاخانه بعهده رئيس واحد برق و الكتريك كارخانه است .مسئوليت بازرسي دوره اي و هرگونه تست و آزمايشي بر روي تجهيزات برقي از قبيل كابلها ، قطع كننده هاي مدار ، فيوزها ، كليدها و ... و در نهايت رد يا قبول نمودن انها بعهده كارشناسان واحد برق و الكتريك و HSE كارخانه است . در صورت نياز به اخذ مجوز كار ، سرپرست مربوطه ملزم به آگاه نمودن واحد HSE كارخانه و نيز اخذ مجوز لازم باشد . جهت صدور مجوز كار ، واحد HSE كارخانه ملزم به بازرسي شرايط كار و افراد از نظر رعايت سلامت و ايمني لازم مي باشد .
روش اجرائي :
دستورالعمل ايمني كار با تاسيسات برقي و الكتريكي :
كليه قطعات تاسيسات الكتريكي بايد از نظر ايمني مطابق با استانداردهاي بين المللي بوده و در اندازه هاي مناسب و منطبق با كاري باشند كه براي آنها درنظر گرفته شده و بويژه داراي خصوصيات زير باشند : الف ) تحمل و استقامت مكانيكي كافي در شرايط كار را دارا باشند . ب) در برابر عواملي چون آب ، گردو غبار ، گرماي الكتريكي و واكنشهاي شيميائي مقاوم بوده و آسيب پذير نباشند . موارد مهم زير نيز حتما بايد مورد نظر قرار بگيرد:-كليه قسمتهاي تاسيسات الكتريكي بايد طوري ساخته ، نصب و نگهداري شوند كه از هر گونه خطر آتش سوزي و انفجار بدور بوده و از هر گونه خطر شوك الكتريكي مصون باشند . -تجهيزات ايمني فردي نظير كفشها و دستكشهاي لاستيكي نبايد بعنوان عاملي مناسب براي تامين ايمني در برابر خطر برق گرفتگي محسوب شوند . -كاربرد و ولتاژ كليه ادوات و انشعابات الكتريكي بايد دقيقا مشخص و توسط علائم واضحي نشان داده شود . -مدارها و ادوات الكتريكي يك واحد كه ولتاژهاي مختلفي دارند بايد با مشخصه ها و علامات واضحي مانند رنگهاي مختلف علامتگذاري شوند . -وقتي نتوان كروكي تاسيسات را به وضوح تعيين و مشخص نمود مدارها و ادوات الكتريكي بايد توسط برچسبها يا ديگر روشهاي مقتضي و موثر مشخص و متمايز گردند. -كليه كسانيكه با تجهيزات برقي (الكتريكي) كار مي كنند بايد بطور كامل با خطرات ناشي از الكتريسيته آشنا شده و آموزشهاي لازم را گذرانده باشند . -شبكه خطوط ارتباطي و مخابراتي نبايد از مسير خطوط الكتريكي ولتاژ متوسط يا ولتاژ قوي عبور داده شوند . -براي محافظت تاسيسات الكتريكي در مقابل دريافت ولتاژهاي بالا از ديگر تاسيسات بايد تدابير ايمني كافي بعمل آيد . -در صورت لزوم و براي پيشگيري از خطر رعد و برق بايد تدابير لازم جهت حفاظت از تاسيسات الكتريكي بعمل آورده شود . -آويزان نمودن لباس و يا ديگر وسايل از تابلوها و تجهيزات برقي ممنوع مي باشد .
حفاظت در برابر تماس مستقيم و غير مستقيم :
در كليه انواع تاسيسات الكتريكي بايد براي حفاظت افراد در برابر تماس مستقيم يا غيرمستقيم با ولتاژهاي بالا تدابير ايمني ويژه اي از قبيل اخذ مجوز كار ، شناسائي خطرات توسط كارشناسان واحد برق و الكتريك و HSE كارخانه و ... بعمل آورده شود . بايد بنا به نيازهاي خاص شرايط مختلف كاري (نظير محلهاي مرطوب يا خيس ، كاردر داخل لوله ها ، تانكها و ... يك يا چند روش از انواع روشهاي ذكر شده زير اعمال گردد : -كشيدن حصار -عايق كاري كامل (عايق دوبله – عايق تقويت شده ) -حداكثر ولتاژ ايمن -ايزولاسيون ايمن (مانند ترانسهاي ايزوله شده ايمن ) -اتصال زمين سيم نول -نول ايزوله شده -اتصال زمين قسمتهاي فاقد برق -رله يا سوئيچي كه در صورت هرگونه نشتي ولتاژ به زمين جريان را قطع كند ( از انواع با حساسيت بالا) -وسائل كنترل عايقها -كليدهاي قطع مدار به هنگام اتصال به بدنه يا زمين -اخذ مجوز كار در صورت تشخيص واحد HSE -در صورت امكان استفاده از ولتاژ پائين DC -استفاده از كابلهاي سالم و بدون عيب -از هيچگونه سيم يا تجهيزات الكتريكي لخت و بدون روپوش نبايد استفاده شود .
حصارها و پوششها :
-پوششها ، توريهاي حفاظتي و حصارها بايد از مواد غير آتشگير ساخته شده و داراي مقاومت مكانيكي كافي بوده و بطور محكم و مطمئن نصب شوند . -جهت نصب پوشش و حصار بايستي اطمينان حاصل گردد كه برقدار نخواهند شد . - برداشتن و جابجائي حصارهاي اطراف قسمتهاي حامل جريان برق و الكتريك نبايد بدون استفاده از ابزارهاي خاص امكان پذير باشد .
وسائل قطع كننده جريان :
- براي قطع جريان در كليه هاديهاي الكتريكي فعال در مواقع ضروري ، يك وسيله قطع كننده مركزي بايد پيش بيني گردد . - به منظور قطع سريع جريان برق و الكتريك در كليه هاديهاي الكتريكي بايد يك وسيله قطع كننده كه دسترسي فوري به آن امكان پذير باشد د رمدار كليه ادوات الكتريكي تعبيه گردد . -تاسيسات الكتريكي حتي الامكان بايد به يك قطع كننده اتوماتيك جريان مجهز شوند تا در مواقع بروز نقص در تاسيسات جريان را قطع نمايد
-ارتفاع لامپهاي روشنائي و اتصالات آنها از سطح زمين يا كف حتي الامكان نبايد كمتر از 12 متر باشد.
تجهيزات ضد اشتعال :
-در محلهائي كه داراي مواد يا جو آتشزا بوده يا مستعد آتشزائي و انفجار مي باشند فقط بايد از كليدها ، اتصالات ، روشنائي و تجهيزات الكتريكي ضد توليد جرقه(Intrinsic safe ) مخصوص چنين محلهائي استفاده گردد .
هشدارها :
براي جلب توجه عمومي بايستي اطلاعيه يا اطلاعيه هائي با مضمون هاي زير در محلهاي مناسب نصب كرد : a) ورود افراد غير مجاز و متفرقه به محلهاي تاسيسات الكتريكي ممنوع b) هرگونه تعمير و يا دستكاري تاسيسات الكتريكي توسط افراد غير مجاز ممنوع c) روشهاي مقابله با آتش سوزي در هنگام بروز حريق d) روشهاي نجات افراد برق گرفته و كمكهاي اوليه به افرادي كه دچار برق گرفتگي شده اند e) مشخص نمودن افراد معيني براي مقابله با خطرات الكتريكي احتمالي و اعلام نحوه ارتباط با آنها f) شماره تلفنهاي اضطراري كارخانه
-كليه سيمهاي برق بايد داراي روپوش عايق بوده و از پيچيده شدن آنها بدوراشياء تيز و برنده اكيدا جلوگيري شود . -سيمهاي نول ، حفاظت كننده و جبران كننده بايد به وضوح از ساير سيمها متمايز شوند . -سيمهاي هوائي بايد داراي نگهدارنده هاي مقاوم بوده و در ارتفاعي قرار داشته باشند كه با افراد و اشيائي كه در زيرجابجا مي شوند برخورد ننمايند . -تيرهاي هدايت كننده سيمهاي برق يا تجهيزات الكتريكي بايد بطور مطمئن به زمين يا هر پايه محكم ديگري متصل شده باشند . -هنگام پائين آوردن سيم ازروي تيرها ، تيرها بايدطوري مهار شوند كه دراثر تكانهاي وارده منحرف نشوند. -سوئيچها ،فيوزها،سرپيچها و پريزهاي سيم كشي هائي كه در فضاي آزاد انجام شده اند بايد كاملا ايزوله شده و تماس با آنها غير ممكن باشد. -سيم كشي هاي هوائي برق و الكتريك 440 ولت و بيشتر بايد در محلهاي تقاطع با جاده ها و مسيرهاي حمل و نقل داراي ارتفاع كافي از سطح زمين باشند . -سيم كشيهائي كه در ارتفاع كمتر از 5/2 متر (8 فوت) از سطح زمين يا كف كارگاه واقع شده اند بايد حصاركشي شده يا در داخل لوله هائي از -جنس فولاد يا هر ماده ديگر كه در برابر ضربه و صدمات ناشي از آن استحكام كافي داشته باشند ، قرار داده شوند . -سيم كشيهاي موقت حتي الامكان نبايد مسير خطوط برق ، تلفن يا آنتن راديو را قطع نمايند . -سيمهائي كه از درون زمين عبور داده ميشوند فقط بايد از جنس سيمهاي محكم و بادوام بوده و بايستي در برابر ضربات ناشي از وسائل نقليه، تجهيزات مكانيكي ، خاك برداري و غيره محافظت شوند . جهت عمليات خاك برداري د رمناطقي كه سيم برق قبلا درون زمين قرار گرفته شده اخذ مجوز كار الزامي است . -كابلهاي فشار قوي هرگز نبايد با دستهاي لخت لمس شوند و براي گرفتن آنها بايد از دستكش هاي مخصوص عايق برق استفاده گردد . -ريلهائي كه بعنوان نيروي محركه برقي براي حركت جراثقالها و غيره بكار مي روند بايد داراي قابليت قطع جريان برق باشند . -اگر تعدادي از ماشين آلات از يك ريل مشترك تغذيه مي كنند، هر ماشين بايد بطور مستقل قابليت قطع ارتباط از تمامي فازها را داشته باشد.
اگر براي اتصال به خطوط اصلي نياز به اتصالات دوشاخه و پريز باشد اين اتصالات بايد : الف) بطور صحيح جفت شوند ب) بطور صحيح طراحي شده باشند.
كابلهاي نرم وسائل برقي قابل حمل و نقل:
الف ) درصورت وجود سيستم اتصال به زمين در شبكه سيم كشي ، كابلهاي انعطاف پذير بايد داراي سيستم ارت باشند . ب) با استفاده از فنر فولادي ، لوله لاستيكي يا ساير وسائل مناسب بايد از گره خوردن يا تاب برداشتن سيم در ناحيه ورودي سيم به دستگاه جلوگيري شود . همچنين به موارد زير بايد توجه شود:- در وسائل دستي و در صورت امكان در وسايل قابل حمل و نقل برقي بايد از كابلهاي انعطاف پذير ساده استفاده شود . -كليه كالهاي نرم بايد بخوبي مراقبت شده و اتصال آنها به يكديگر نبايد بدون استفاده از دو شاخه و پريز انجام شود . -براي بلند كردن ابزارهاي پرتابل (قابل حمل ) از روي زمين نبايد سيم آنها را كشيد . -كابلهاي نرم را نبايد در روي سطوح چرب يا آغشته به مايعات خورنده قرار داد .
تجهيزات الكتريكي :
-وسائل كنترل كننده نظير كليدها ، فيوزها و قطع كننده هاي مدار نبايد در محلهائي كه مايعات قابل اشتعال و مواد قابل انفجار يا گازهاي قابل اشتعال وجود دارد نصب گردند ، مگر آنكه براي چنين منظورهائي ساخته شده باشند . -موتورها ، تجهيزات توزيع برق و كليدها بايد در برابر چكيدن و پاشيدن آب محافظت شوند . -افراد غير مجاز نبايد دراتاقهائي كه تجهيزات الكتريكي قرار دارند تردد نمايند .
ترانسفورماتورها :
ترانسفورماتورهاي روغني كه در فضاي آزاد و روي زمين قرار داده مي شوند بايد : الف ) در محلي عاري از مواد قابل اشتعال نصب شوند . ب) پائين تر از سطح زمين قرارداده شده و يا دورآنها به نحوي محصور شود كه روغن ريخته شده از آنها در سطح زمين پخش نگردد . موارد زير نيز قابل توجه هستند:-ترانسفورماتورهاي نصب شده در روي دكلها بايد حداقل 5/4 متر (15 فوت ) بالاتر از سطح زمين نصب شوند . -ترانسفورماتورهاي نصب شده بر روي دكلها كه كمتر از 5/4 متر (15 فوت) از سطح زمين فاصله دارند بايد بطور مناسبي توسط حصار يا ساير وسائل موثر محصور شوند .
شبكه اتصالات (صفحه كليدها ) :
شبكه اتصالات حتي المقدور بايد بوسيله فلز ، پلاستيك يا ساير مواد مناسب محصور شود . در صورت استفاده از فلز بايستي آنرا به سيستم ارت وصل نمود . اگر از شبكه هاي نوع روباز استفاده مي شود : a) كليه قسمتهاي برقدار بايد بطور مناسب در برابر تماس تصادفي توسط حفاظ يا نصب در ارتفاع محافظت شوند . b) در اطراف قسمتهاي برقدار بايد فضاي كافي براي كار منظور گردد . c) شبكه اتصالات ومجموعه ترانسفورماتورها و ساير دستگاهها بايد بطور مناسب محصور شوند .
قطع كننده هاي مدار :
-قطع كننده هاي مدار بايد عمل قطع و وصل را بطور كامل و دقيق انجام دهند . -مشخصات اصلي اين قطع كننده ها بايد بطور واضح در روي آنها علامت گذاري شود . -جز در مدارهاي با ولتاژ بسيار پائين ، كليه قطبهاي برقدار بايد بطور مناسب عايق كاري شوند . -قطع كننده هاي مدار نبايد بطور تصادفي توسط نيروي جاذبه يا ضربه مكانيكي با يا بسته شوند .
-اطلاعات مربوط به ميزان عبور جريان از فيوز ، نوع فيوز از نظر قطع كنندگي سريع يا با تاخير و قدرت قطع كنندگي بايد بر روي فيوزها مشخص شده باشد . -براي جلوگيري از آسيب افراد در هنگام بيرون آوردن يا نصب فيوزها بخصوص عدم تماس آنها با قسمتهاي برقدار مجاور بايد اقدامات حفاظتي موثر بعمل آيد .
كليدهاي قطع و وصل :
-كليه كليدها بايد بطور ايمن محصورشده باشند . -كليدها بايد طوري نصب و اتصال زمين شوند كه هنگام كار خطري ايجاد نكنند . -اگر امكان بسته شدن كليدها توسط نيروي جاذبه وجود داشته باشد در اين صورت بايد به قفلي مجهز شوند كه آنها را بازنگهدارد .
تذكر :درخصوص قطع كننده ها ، فيوزها و كليدهاي قطع و وصل مي بايستي بازرسي دوره اي توسط كارشناسان واحد برق و الكتريك و HSE كارخانه بطور مرتب انجام پذيرد .
موتورها :
-كليد موتورها بايد به كليد قطع و وصل مجهز شوند . -اگر موتوري در بيش از يك محل كليد قطع و وصل داشته باشد ، در اين صورت حتي الامكان بايد يك كليد قطع كننده د رنزديكترين نقطه مجاور موتور نصب گردد . -موتورها بايد طوري نصب شوند كه در حين كار به اندازه كافي خنك شوند . -موتورها بايد به نحوي موثر در برابر جريانهاي اضافي محافظت شوند .
اتصالات :
نقاط اتصال يا انشعاب هاديها و نيز محل ورود هاديها به داخل دستگاهها بايد : الف ) بطور مكانيكي محافظت شوند . ب) به روش صحيح و مقاوم عايق كاري شوند. همچنين :
-اتصال. ، انشعاب يا وروديها به داخل دستگاهها بايد با استفاده از جعبه هاي تقسيم ، رابطها ، بوشها ، بستها يا ديگر وسايل اتصال دهنده مشابه انجام شود . -براي اتصال كابلها به يكديگر حتي الامكان بايد از جعبه تقسيم يا اتصال دو شاخه و پريز استفاده نمود. -براي اتصال قسمتهائي از يك سيم به يكديگر يا يك سيم به سيم ديگر و يا به دستگاه بايد ازروشهائي چون پيچ كردن ، گيره زدن ، لحيم‌كاري، پرچ كاري ، جوش برنج ، كنگره دادن و يا ديگر روشهاي مشابه استفاده نمود . -جعبه هاي تقسيم و هاديها حتي الامكان بايد در برابر صدمات ناشي از حمل و نقل و عبور و مرور ، افتادن بر روي زمين ، آب و ديگر منابع خطر آفرين محافظت شوند . -هنگام اتصال كابلهاي حفاظت شده به يكديگر ، جعبه تقسيم بايد طوري كابلها را به هم متصل نمايد كه روكش حفاظتي كابلها توسط قيدهاي هدايت كننده مناسبي بهم وصل گردد .
تجهيزات برقي قابل حمل و نقل (توسط دست يا چرخ) :
- بطور معمول ولتاژ برق مصرفي وسائل الكتريكي دستي نسبت به زمين نبايد بيش از 250 ولت باشد . - تجهيزات قابل حمل و نقل (بادست يا چرخ) بايد مجهز به كليد قطع و وصل توكار شوند . - در اتمسفرهاي قابل اشتعال و انفجار نبايد از ابزارهاي برقي قابل حمل و نقل استفاده نمود مگر آنكه سيستم آنها براي استفاده در چنين مكانهائي مناسب باشد . - حباب چراغهاي سيار دستي بايد توسط پوشش مناسب در برابر خطر شكستن و تماس افراد با آن محافظت شود . - سرپيچ لامپهاي سيار بايد داراي مشخصات زير باشند : الف ) كليه قسمتهائي كه جريان برق از آن عبور مي كند بسته و محصور باشد . ب) داراي دستگيره عايق برق باشد .
بازرسي ، تعمير و نگهداري :
- براي اطمينان از مناسب بودن وسائل الكتريكي جهت انجام كار مورد نظر ، تمامي آنها بايد قبل ازاستفاده بازرسي شوند . -فردي كه از وسائل الكتريكي استفاده مي كند بايد در آغاز هر شيفت تجهيزات و سيمها و مخصوصا كابلهاي قابل انعطاف را بصورت ظاهري آزمايش نمايد. - هادي ها و تجهيرات الكتريكي فقط بايد توسط متخصصين برقكار تعمير شوند . -حتي الامكان نبايد هيچگونه عملياتي بر روي تجهيزات و سيمهاي برقدارانجام شود . -قبل از انجام هرگونه عمليات برروي هاديها و تجهيزاتي كه نيازي به برقدار بودن آنها در حين انجام عمليات نيست اقدامات زير به اجرا گذاشته شود : a) جريان برق قطع گردد .b) احتياطهاي لازم بعمل آيد تا از برقراري مجدد جريان برق جلوگيري شود . c) هادي ها و تجهيزات از نظر بدون برق بودن آزمايش شوند . d) تجهيزات و هادي ها را اتصال به زمين كرده و بصورت اتصال كوتاه درآورد . e) براي جلوگيري از برخورد تصادفي ، قسمتهاي برقدار مجاور بطور مناسب محافظت شوند . -بعد از اتمام كار برروي هادي ها و تجهيزات ، برقراري مجدد جريان برق فقط بايد با دستور فردي ذيصلاح انجام شود . -برقكاران بايد مجهز به ابزار مناسب و كافي و وسائل حفاظت فردي نظير دستكش و زير پائي لاستيكي شده و ولتاژ مورد نياز براي كارشان بطور صحيح تامين گردد . -كليه هادي ها و تجهيزات را بايد برقدارفرض نمود مگر آنكه خلاف آن به اثبات برسد . - هرگونه تعمير بر روي تجهيزات و وسائل برقي بايستي با نظارت و اجراي افراد مجرب برقكار انجام گيرد.
كار در مجاورت تاسيسات الكتريكي :
-قبل از شروع كا ردرمجاورت هاديها يا تاسيسات الكتريكي ، كارفرما بايد ولتاژ عبوري را تعيين نمايد تا افراد و تجهيزات در فاصله اي ايمن از هاديها يا تاسيسات قرار گرفته و كار كنند . - هيچگونه عملياتي نبايد در محدوده خطرناك هاديها و تاسيسات برقي انجام شود مگر آنكه برق آنها قطع شده باشد . - قبل از شروع كارمسئولين برق بايد تائيد نمايند كه برق هادي ها و تاسيسات قطع شده است . -قبل ازبرقراري مجدد جريان برق سرپرست كاربايد مطمئن شود كه كليه كارگران محل كار را ترك نموده اند. -اگر قطع جريان برق در هاديها و تاسيسات مجاور عمليات امكان پذير نباشد در اين صورت بايد براي جلوگيري از خطر ، تدابير لازم اتخاد و به كارگران دستورالعملهاي خاص داده شود . -اگر در مجاورت هاديها و تاسيساتي كه امكان قطع برق انها وجود ندارد از تجهيزات متحرك استفاده مي شود، حركت اين تجهيزات بايد طوري كنترل شود كه فاصله ايمن از هاديها و تاسيسات حفظ گردد .
مجوز كار :
-در صورت نياز به عمليات خاك برداري د رمناطقي كه قبلا سيم برق و الكتريك درون زمين دفن گرديده ، اخذ مجوز كار (حفاري و خاك برداري) از واحد HSE الزامي مي باشد .
-در صورت نياز به انجام كار بر روي سيستمهاي برقدار (امكان قطع برق و الكتريك نباشد ) اخذ مجوز كار از واحد HSE الزامي مي باشد.
-جهت انجام عمليات تنش زدائي (POST WELDING HEAT TREATMENT ) با ولتاژ بالا ، اخذ مجوز كار از واحد HSE الزامي مي باشد .
اين متن به سفارش وبسايت پارسيان الكتريك لاله زار بخش مقالات برق و الكتريك گردآوري شده است.شمارگان149