با همگاني شدن استفاده از سرويس‌هاي مخابراتي، آنچه كه از اهميت بالايي برخوردار شده است، دسترسي همگاني به سرويس‌هاي " باند وسيع " است. در مقاله حاضر، مفهوم " باند وسيع " ، مسائل مرتبط با آن و تكنولوژي‌هايي را كه دسترسي به پهناي باند زياد را ممكن مي‌سازند، مرور مي‌كنيم. در انتها نيز دربارة نحوة برخورد كشور ما با مسألة " باند وسيع " تحليلي ارائه خواهيم داد:
مفهوم " باند وسيع " broadband
پويايي بازار مخابراتي، نيازمند وجود تنوع در سرويس‌هاي مخابراتي و نيز حضور ارائه‌كنندگان گوناگون براي افزايش كيفيت و كاهش قيمت اين سرويس‌ها است. چنين وضعيتي وقتي فراهم ميشود كه زيرساخت مخابراتي قادر به حمل ترافيك‌هاي با پهناي باند زياد باشد. اين مسأله در سال‌هاي اخير منجر به ظهور مفهوم " باند وسيع " در ادبيات مخابراتي شده است.
واژة " باند وسيع " به اتصالات اينترنتي " هميشه‌متصل " گفته ميشود كه پهناي باندي بيش از اتصالات تلفني ( dial up ) در اختيار كاربر مي‌گذارند و از طريق آنها، سرويس‌ها و كاربردهاي روز ارتباطي با حداقل اتلاف وقت به كاربر ارائه ميشود.
توصيه‌نامة شمارة I.113 اتحادية جهاني مخابرات، سرعت‌هاي انتقال سريع‌تر از 1،5 مگابيت‌برثانيه را " باند وسيع " مي‌نامد. برخي كارشناسان، سرعت‌هاي بيش از 256 كيلوبيت‌برثانيه را " باند وسيع " مي‌دانند. از آنجا كه تكنولوژي‌هاي ارائة پهناي باند وسيع در حال توسعه و پيشرفت مداوم هستند، حد نهايي اين تعريف دائماً در حال تغيير است.
ارتباطات " باند وسيع " ، جهش بزرگ آينده
ارتباطات باند وسيع، با روندي كه در رشد آنها مشاهده ميشود، رؤياي همگرايي سرويس‌هاي پخش تلويزيوني، تلفن ثابت، اينترنت و تلفن همراه را محقق مي‌سازند. پيش‌بيني ميشود كه با همگاني شدن ارتباطات باند وسيع، موج جديدي در توسعة بازارهاي مخابراتي ايجاد شود؛ بر اساس برآوردها، بازار مخابراتي، صرفنظر از جهش‌هايي كه در بازه‌هاي زماني كوتاه‌مدت به وقوع مي‌پيوندد، به يك رشد ثابت رسيده است. عاملي كه م نجر به جهش بزرگ در اين روند ميشود (از همان نوعي كه ظهور پديدة تلفن همراه و اينترنت به وجود آورد)، ارتباطات باند وسيع است.
وضعيت جهاني ارتباطات " باند وسيع "
در ابتداي سال 2003، در حاليكه تعداد كاربران تلفن ثابت در جهان، 1،13 ميليارد نفر و تعداد كاربران تلفن همراه 1،16 ميليارد نفر بوده است، تعداد كاربران "باند وسيع"، فقط 63 ميليون نفر بوده است.
از بين تكنولوژي‌هاي "باند وسيع"، خطوط DSL همچنان بيشترين استفاده كننده را دارد. بعد از آن، به ترتيب مودم‌هاي كابلي، شبكههاي محلي ( LAN )، دسترسي بدون‌سيم ثابت ( FWA )، شبكههاي محلي بدون‌سيم ( WLAN ) و تكنولوژي‌هاي ماهواره‌اي قرار دارند. 98 درصد اتصالات "باند وسيع" به صورت سيمي انجام ميشود؛ در اين اتصالات سيمي، نقش عمده بر عهدة خطوط DSL و مودم‌هاي كابلي است. در آمريكاي شمالي اكثر كاربران "باند وسيع" از مودم‌هاي كابلي و در مقياس جهاني، بيشتر آنها از خطوط DSL استفاده مي‌كنند. در حال حاضر، از لحاظ تعداد كاربران اتصالات "باند وسيع"، كشور كره با ضريب نفوذ 93 درصد در ردة اول قرار دارد. در ساير كشورها نيز موج استفاده از سرويس‌هاي "باند وسيع" در حال وقوع است. بر اساس گزارش‌ها، رشد اين روند در كشور چين بيش از ساير كشورها مشاهده ميشود.
انواع مختلف دسترسي "باند وسيع"
1-زوج‌سيم مسي
زوج‌سيم مسي قديمي‌ترين تكنولوژي انتقال اطلاعات است. در مقايسه با ساير تكنولوژي‌هاي انتقال اطلاعات سيمي، اين تكنولوژي داراي كمترين پهناي باند است. براي استفادة بهينه از پهناي باند زوج‌سيم مسي، روش‌هاي جديد كدينگ مطرح شده است؛ اين روش‌ها با نام كلي DSL شناخته مي‌شوند. البته، در استفاده از اين خطوط، فقط 40 درصد مشتركان متصل به يك مركز سوئيچ قابل تجهيز به اين نوع تكنولوژي هستند.
علاوه بر آن، در حال حاضر، انواع مختلفي از خطوط DSL مورد استفاده قرار مي‌گيرند كه هركدام توانايي‌ها و محدوديت‌هاي خاص خود را دارند. براي كاربرهاي خانگي، نوع خاصي از DSL با نام " DSL نامتقارن " ارائه ميشود كه يك سرويس بهينه‌شده براي اين كاربران است. " DSL نامتقارن " توانايي ارائة پهناي باند 8 مگابيت‌برثانيه را از شبكه به مشترك و پهناي باند 1 مگابيت‌برثانيه را از مشترك به شبكه دارد. براي شركت‌هاي كوچك و متوسط، " DSL متقارن " به‌كار مي‌رود كه پهناي باندي در حدود 2 مگابيت‌برثانيه را براي هر دو جهت مشترك به شبكه و بالعكس ارائه مي‌كند.
2- كابل هم‌محور
اولين كاربرد گستردة كابل‌هاي هم‌محور ( coaxial )، در ارائة سرويس‌هاي تلويزيون كابلي بوده است. به دليل اينكه اين تكنولوژي اساساً و از ابتدا براي ارائة سرويس‌هاي تلويزيون آنالوگ به كار مي‌رفته است، قابليت انتقال دوطرفة اطلاعات را ندارد.
در مقايسه با تكنولوژي فيبرهاي نوري، كابل هم‌محور هيچگونه مزيتي ندارد؛ ولي چون براي تحقق شبكة تلويزيون كابلي، سرمايه‌گذاري زيادي انجام شده است و كابل‌كشي مجدد هم سرمايه و وقت زيادي را مي‌طلبد، ارائه‌دهندگان خدمات مخابراتي ترجيح مي‌دهند كه از همان شبكة كابلي استفاده كنند؛ به اين منظور، بايد تغييراتي در سيستم‌هاي انتهايي داد تا براي انتقال دوطرفة اطلاعات قابل استفاده باشند. اين روند به طور جدي در كشور ايالات متحده در حال پيگيري است. البته در كشور ما استفادة قابل توجهي از كابل هم‌محور صورت نگرفته است و طبعاً چنين مشكلاتي هم وجود ندارد.
3- فيبر نوري
در ميان كلية تكنولوژي‌هاي انتقال اطلاعات، فيبر نوري داراي بيشترين پهناي باند است. با پيشرفت تكنولوژي‌هاي فيبر نوري، روي هر طول موج فيبر نوري مي‌توان داده‌ها را با سرعت حدود 80 گيگابيت‌برثانيه ارسال كرد. ارسال چندين طول موج روي فيبر با استفاده از تكنولوژي DWDM نيز دسترسي به پهناي باند در حد چند ترابيت‌برثانيه را ممكن كرده است. به يقين مي‌توان گفت تا مدت‌ها براي انتقال اطلاعات پرسرعت، جايگزيني براي فيبر نوري يافت نخواهد شد.
با توجه به پهناي باند نامحدود فيبر نوري، عامل اصلي در محدود شدن سرعت انتقال در سيستم‌هاي مخابراتي امروزي، محدوديت پهناي باند سيستم‌هاي سوئيچينگ الكترونيكي انتهايي و نيز محدوديت سرعت پردازش پروسسورها است. به همين دليل، انجام پردازش و سوئيچينگ در حوزة نوري، به عنوان مسألة مرزي در اين زمينه مطرح است.
4- نسل سوم شبكههاي مخابرات سيار سلولي
نسل كنوني شبكههاي مخابرات سيار سلولي (نسل 2) قابليت ارسال اطلاعات "باند وسيع" را ندارد. با ظهور شبكههاي سيار سلولي نسل 2،5 ( GPRS )، پهناي باند تا حدودي افزايش يافته است. نسل سوم شبكههاي مخابرات سيار سلولي ، با استفادة بهينه از باند فركانسي، پهناي باند مورد نياز براي بسياري از سرويس‌هاي "باند وسيع" امروزي را فراهم مي‌كند. با استفاده از اين تكنولوژي روياي دسترسي به سرويس‌هاي "باند وسيع" در همه جا و در هر زماني محقق ميشود.
5- شبكههاي LMDS
شبكة LMDS يك سيستم مخابراتي "باند وسيع" يك نقطه به چند نقطه است كه در محدودة فركانسي بيش از 20 گيگاهرتز عمل مي‌كند. به دليل ويژگي‌هاي خاص انتشار امواج در اين محدودة فركانسي، محدوة فضايي كه مي‌تواند پوشش دهد، حداكثر تا 10 كيلومتر است. در مسير ارسال سيگنال به سمت مشترك، سيگنال به صورت نقطه به چند نقطه و در مسير دريافت سيگنال از مشترك، سيگنال به صورت نقطه به نقطه ارسال ميشود. از اين تكنولوژي مي‌توان به طور مثال در ارتباط دوطرفة ميان شعب يك سازمان استفاده كرد.
6- حلقه‌هاي محلي بدون‌سيم يا WLL
حلقه‌هاي محلي بدون‌سيم يا WLL ، به عنوان جايگزين بخشي از خطوط سيمي شبكة تلفن ثابت يا تمام آن، مشتركين انتهايي شبكة تلفن ثابت را به شبكة سوئيچ متصل مي‌كند. تكنولوژي‌هاي متنوعي براي پياده‌سازي حلقه‌هاي محلي بدون‌سيم مورد استفاده قرار مي‌گيرند؛ بنابراين مشخص كردن يك استاندارد واحد براي اين سيستم‌ها بسيار مشكل به نظر مي‌رسد. در واقع، به دليل تنوع كاربران (مسكوني يا تجاري)، تنوع پراكندگي جمعيت (مناطق شهري يا روستايي)، بايد در انتخاب تكنولوژي تا حدي دست اپراتورها و ارائه‌كنندگان را باز گذاشت. بر اين اساس، حلقه‌هاي محلي بدون‌سيم بر اساس چند تكنولوژي سيستم مخابرات سيار سلولي آنالوگ (مثل AMPS ، NMT و TACS )، سيستم مخابرات سيار سلولي ديجيتال (مثل GSM ، IS-95 و UMTS )، شبكه‌ها و سرويس‌هاي مخابرات شخصي ( PCN/PCS ) و تلفن‌هاي cordless و DECT قابل پياده‌سازي هستند.
سياست‌گذاري و قانون‌گذاري در حوزة ارتباطات " باند وسيع "
تحقيقات انجام شده در كشورهاي پيشرو در زمينة ارائة ارتباطات "باند وسيع" نشان مي‌د هد كه رشد مناسب ارتباطات "باند وسيع"، نيازمند دخالت‌هاي دولت است. در واقع، واگذاري توسعة اين بخش مخابرات به فرآيند بازار، مناسب تشخيص داده نشده است. از سوي ديگر، دولت با وضع قوانين مناسب مي‌تواند محيط رقابتي سالمي را براي اپراتورها به وجود آورده و فرآيند عرضه و تقاضا را براي رشد بهينة اين بخش كنترل كند. اين قوانين بايد سطح رقابت را در محيط رقابتي به وجودآمده نيز كنترل كنند. تحقيقات نشان مي‌دهد كه حجم عمدة بازار ارتباطات "باند وسيع" در اكثر كشورهاي عضو سازمان توسعة همكاري‌هاي اقتصادي ( OECD )، همچنان در اختيار اپراتور اول (دولتي) بوده است. حجم محدود بازار، نبود پايداري اقتصادي و نيز كاهش اعتماد سرمايه‌گذاري از جمله دلايل اين پديده ذكر ميشود.
تحليل و نتيجه‌گيري
كشور ما در زمينة تلفن‌همراه بدون برنامه و استراتژي مشخص گام نهاد. نتيجه آن ش د كه با وجود گذشت حدود 15 سال از ظهور تكنولوژي‌هاي تلفن همراه، تنها يك شركت سازندة تجهيزات تلفن‌همراه در كشور وجود دارد و در ساير زمينه‌هاي مرتبط با اين تكنولوژي، همچون اپراتوري و تحقيقات توسعه‌اي، فاصلة زيادي با ساير كشورها داريم. در ضمن در زمينة حضور در بازارهاي خارجي همچون بازار كشورهاي منطقه هيچ توفيقي به دست نياورده‌ايم.
سرويس‌هاي "باند وسيع" در حال ايجاد موج جديدي در تمامي زمينه‌هاي مخابرات هستند. اين خود بيانگر فرصت‌ها و تهديدهايي براي مخابرات كشور ماست ؛ در بازار جهاني در حال ظهور اين تكنولوژي‌ها مي‌توان با انجام سرمايه‌گذاري و انتخاب استراتژي‌هاي مناسب، داراي مزيت‌هاي نسبي شد و بخشي از بازار را به دست گرفت. به جاي سرمايه‌گذاري در زمينة تكنولوژي‌هاي تلفن همراه، كه به انتهاي عمر توسعة خود نزديك ميشود و با توجه به وجود رقباي قدرتمند بين‌المللي امكان حضور چشمگير ما اندك به نظر مي‌رسد، بهتر آن است كه سرمايه‌هاي خود را به سمت تكنولوژي‌هاي "باند وسيع" سوق دهيم. در صورت عدم اتخاذ استراتژي مناسب، در زمينة تكنولوژي‌هاي "باند وسيع" كه بر اساس پيش‌بيني‌ها، بازار متنوع‌تري از تكنولوژي تلفن همراه ايجاد خواهند كرد، در آينده به وضعيتي مشابه وضعيت فعلي تلفن‌همراه دچار مي‌شويم.
علاوه‌بر اين، بايد به مقولة سرويس‌‌دهي نيز توجه كرد؛ تا به‌حال مشكل عمدة پهناي باند، در ترافيك‌هاي بين شهري مطرح مي‌شد. ولي اگر قرار باشد پهناي باند قابل توجهي را تا درب منازل و يا حتي تا ميز شخصي افراد رساند، مسأله حالت متفاوت‌تري به خود مي‌گيرد. اين مسأله به دليل ظهور سرويس‌هاي متنوع جديد است. از جملة اين سرويس‌ها، مي‌توان به تلويزيون‌هاي ديجيتال، پيام‌هاي بازرگاني هدفمند، پزشكي از راه دور، اتوماسيون منزل، كنفرانس ويديويي و رسانه‌هاي متعامل اشاره كرد. بعضي از اين سرويس‌ها هم‌اكنون به صورت خاص مورد استفاده قرار مي‌گيرند؛ ولي وقتي اين سرويس‌ها حالت عمومي پيدا كند، مسألة پهناي باند از اهميت بالايي برخوردار ميشود. بهترين راه‌حل براي رفع اين مشكل، استفاده از يك ساختار تمام‌فيبر است.
چنين راه حلي براي كشور ما، ممكن است در كوتاه‌مدت و يا حتي ميان‌مدت قابل تحقق نباشد. حتي در بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته همچون ايالات متحده و كشورهاي تازه‌توسعه‌يافته همچون كرة جنوبي چنين ساختاري به طور كامل محقق نشده است. روش بهينه براي رسيدن به ساختار تمام‌فيبري كه در بلندمدت محقق خواهد شد، كار كردن با تركيبي از تكنولوژي‌هايي است كه در بالا به آن اشاره شد. قاعدتاً، در انتخاب يك نوع تكنولوژي خاص براي يك مقصد خاص، بايد آينده‌نگري‌هاي لازم براي به حداقل رساندن هزينه‌ها صورت گيرد. در كشور ما نيز همچون بسياري كشورها، سرمايه‌گذاري‌هاي قابل توجهي در بخش سيمي سيستم‌هاي انتقال صورت پذيرفته است. بنابراين، بهترين گزينه براي تحقق شبكة "باند وسيع"، استفاده از تكنولوژي DSL است. اين سيستم، در محدودة ارتباطات درون‌شهري قابل پياده‌سازي است. براي ارتباطات بين‌شهري، تنها راه حل مناسب استفاده از شبكة فيبر نوري است. شبكة فيبر نوري كشور ما، عليرغم انجام كابل‌كشي كامل در محدوة بين‌شهري به دليل عدم نصب تجهيزات انتهايي، هنوز به طور كامل زير بار نرفته است. به همين دليل است كه رشد ارتباطات DSL نيز با كندي صورت مي‌گيرد. در واقع، چون زيرساخت بين‌شهري شبكة مخابرات كشور قادر به ارائة پهناي باند كافي براي سرويس‌هاي "باند وسيع" نيست، اين سرويس‌ها، عليرغم ابراز تمايل ارائه‌كنندگان خصوصي براي راه‌اندازي شبكة DSL ، هنوز به مرحلة عام و فراگير نرسيده است.
اين متن به سفارش وبسايت پارسيان الكتريك لاله زار بخش مقالات برق و الكتريك گردآوري شده است.شمارگان304
گردآوري و تدوين: فاطمه فروغي