برق و الکتریک از جمله کالاهایی است که در تمام جنبه‌های زندگی بشر رسوخ کرده است.
رشد جمعیت، افزایش سطح درآمدها، گسترش برق و الکتریک‌رسانی به سراسر کشور و قیمت ارزان و انعطاف‌ناپذیر آن در ایران باعث شده است تا هر ساله شاهد رشدی خارق‌العاده در تقاضا و مصرف برق و الکتریک باشیم. این رشد تقاضا به چنان حدی رسیده است که عرضه برق و الکتریک دیگر قادر به پشتیبانی و تامین تقاضا نبوده و در سال فعلی سرانجام شکاف تقاضا از عرضه پیشی گرفت و دولت را به سمت سهمیه‌بندی و خاموشی سوق داد. متاسفانه خاموشی و سهمیه‌بندی برق و الکتریک بدترین گزینه ممکن از نظر میزان کاهش رفاه اجتماعی است و تا حد امکان باید از این روش اجتناب شود، زیرا حساسیت برخی مشاغل که به انرژی برق و الکتریک وابسته هستند مثل خدمات مالی بانک‌ها، عمل‌های پزشکی و غیره در چنان حدی است که هر گونه وقفه در عرضه برق و الکتریک خسارات سنگین و جبران‌ناپذیری بر آنها وارد می‌سازد و نیز اکثر مشاغل تولیدی را بالاجبار به سمت روش‌های پرهزینه برای تولید مستقل برق و الکتریک با صرف سرمایه‌گذاری‌های ثابت سنگین می‌کشاند و منابع محدود اقتصاد را در روش‌های تولید غیربهینه محبوس می‌کند.
اگر با عینکی غیراقتصادی و فنی به مشکل به‌وجود آمده نگاه کنیم، نخستین پیشنهاد و راه حل این خواهد بود که صنعت برق و الکتریک ایران هم نیاز به سرمایه‌گذاری جدید در ساخت نیروگاه و تاسیسات انتقال و تجهیزات توزیع و نیز سرمایه‌گذاری مجدد در تجهیزات فرسوده شده‌ای دارد که طی نیم قرن گذشته مستهلک گشته‌اند. به این ترتیب چون صنعت برق و الکتریک فعالیتی سرمایه‌بر و با هزینه‌های ثابت بسیار بالا است نیاز به بودجه‌های چند میلیارد دلاری دارد تا مشکل کمبود برق و الکتریک حل شود.
اما اصلی‌ترین مشکل صنعت برق و الکتریک، به سمت تقاضا و قیمت‌گذاری نامناسب برق و الکتریک مربوط می‌شود.
برق و الکتریک کالایی است که هزینه تولید آن در ساعات مختلف شبانه روز بسیار متفاوت است (به طوری که در ساعات نیمه شب، هزینه تولید یک کیلو وات ساعت برق و الکتریک اضافی نزدیک به صفر و در ساعات غروب و ابتدای شب که به اوج مصرف می‌رسیم هزینه تولید کیلو وات ساعت برق و الکتریک اضافی به بی نهایت میل می‌کند). پس به دلیل عدم امکان ذخیره برق و الکتریک و میزان تقاضای بسیار متغیر در ساعات شبانه روز باید از شیوه قیمت‌گذاری انعطاف پذیر استفاده شود که باعث تغییر در رفتار مصرف‌کنندگان می‌شود. قیمت‌گذاری برق و الکتریک باید به صورتی باشد که مصرف‌کنندگان را حساس به شرایط کند. خوشبختانه در این مورد هم تکنولوژی به کمک آمده است و امکان نصب کنتورهای چند زمانه و چند تعرفه‌ای فراهم شده است و بدون نیاز به هر گونه ابزار تبلیغی یا تهدیدی دیگر، این کنتورها مردم را تشویق به صرفه‌جویی در ساعات اوج بار مصرف برق و الکتریک می‌کنند و کمبود برق و الکتریک تا حد زیادی برطرف خواهد شد.
سیاست‌گذاران صنعت برق و الکتریک تا زمانی که مشکل قیمت‌گذاری برق و الکتریک و نیز واقعی‌کردن قیمت‌ها را حل نکرده‌اند، حق ندارند از کمبود و بحرانی‌شدن برق و الکتریک در کشور سخن بگویند و البته پس از طراحی مناسب بازار برق و الکتریک اگر هنوز هم کمبودی وجود داشت می‌توان سراغ روش‌های دیگر رفت که در آن صورت بسیار راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر انجام خواهند شد. سایر روش‌ها عبارتند از
الف) راه‌اندازی بازار منطقه‌ای برق و الکتریک با کشورهای همجوار که با تبادل برق و الکتریک در ساعات اوج مصرف هر کشور، نیاز به سرمایه‌گذاری اضافی و پرهزینه در بخش نیروگاهی منتفی خواهد شد.
ب) تسهیل شرایط و ایجاد محیط مساعد (از قبیل آزادسازی قیمت‌ها) برای تشویق به سرمایه‌گذاری خصوصی داخلی و خارجی در بخش تولید برق و الکتریک است که متاسفانه به علت ابهام‌ها و نوسانات سیاستی به گزینه‌ای دور از دسترس تبدیل شده است.
ج) در شرایطی که دولت قصد پس‌انداز کردن دلارهای نفتی را ندارد و به انحای گوناگون این دلارها را به مصارف روزمره می‌رساند، گزینه کم خطرتر می‌تواند سرمایه‌گذاری دولتی در بخش‌های انتقال و توزیع برق و الکتریک باشد تا تلفات انرژی را به حداقل برساند.
پس با توجه به نقش حیاتی برق و الکتریک در همه اجزای زندگی و بخش‌های اقتصادی و نارضایتی‌های عمومی که هر گونه اخلال در عرضه آن به‌وجود می‌آورد، لازم می‌نماید که سیاست‌های پیش گفته به ترتیب و با در نظر گرفتن اولویت به اجرا گذاشته شود.
این متن به سفارش وبسایت پارسیان الکتریک لاله زار بخش مقالات برق و الکتریک گردآوری شده است.شمارگان 321
گردآوری و تدوین: فاطمه فروغی