برق گرفتگی

  به طور کلی عوامل موثر در میزان برق و الكتريك گرفتگی به چهار دسته تقسیم می شوند:

۱. مقدار جریان عبوری از بدن

۲. مسیر جریان عبوری از بدن

۳. نوع جریان و فرکانس برق و الكتريك

۴. مدت زمان برق و الكتريك گرفتگی فرد

۱. عاملی که باعث عبور جریان از بدن انسان می‌شود و مقدار آنرا تعیین می‌کند ولتاژالکتریکی است ، که اگر این ولتاژ از حدی پایینتر باشد خطری برای انسان ندارد. ولتاژ متناوب تا 30 ولت بی‌خطر می‌باشد و ولتاژ 50 ولت به بالا خطرناک می‌باشد. بر طبق استانداردهای بین المللی ولتاژالکتریکی بر حسب مقدار به دسته‌های ضعیف ، متوسط ، قوی و خیلی قوی تقسیم بندی می‌شود، که ولتاژهای 110 و 120 و 320 ولت و کمتر از آن جز دسته اول ، فشار ضعیف می‌باشد.

در عمل مشاهده شده که ولتاز 65 ولت که در دستگاههای جوشکاری بکار می‌رود در مواردی برق و الكتريك گرفتگی همراه با مرگ را نیز در بر داشته است. در فشار قوی که تا چند هزار ولت است، هوای اطراف سیمها یونیزه شده و هادی برق و الكتريك می‌باشد. لذا نزدیک شدن به سیمهای فشار قوی بسیار خطرناک می‌باشد، چون از فاصله چند سانتیمتری از طریق هوای یونیزه و بدون تماس بدن آنان دچار برق و الكتريك گرفتگی می‌شود و بدلیل اینکه ولتاژ بالاست ،جریان خیلی زیادی از بدن عبور کرده و سوختگیهای شدیدی بوجود می‌آرود، قلب و ریه ها از کار افتاده و آنا انسان را می‌کشد.

مقدار جریانی که برای بدن خطرناک است، در حدود 20 میلی آمپر می‌باشد و در مقایسه با جریانی که انسان درمنزل (در حدود 15 الی 25 آمپر) و یا در کارهای صنعتی معمولی با آن سر و کار دارد بسیار ناچیز می‌باشد و این مسئله خطر بزرگی برای انسان محسوب می‌شود.

۲. مسیرهای عبوری جریان از بدن فرد عبارتند از:

تماس دست راست با برق و الكتريك و اتصال پاها به زمین:

در این حالت جریان از طریق دست راست ، کبد ، ران و ساق پای راست و چپ به زمین هدایت می‌شود و طرف نیمه راست بدن در معرض تشنج و انقباض عضلات قرار می‌گیرد.

تماس دست چپ با برق و الكتريك و اتصال پاها به زمین:

در این حالت جریان از طریق دست چپ ، شانه چپ ، ریه چپ ، قلب ، طحال به پای چپ و راست و از آنجا به زمین هدایت می‌شود. در این حالت چون قلب در مسیر جریان قرار می‌گیرد، تحت تأثیر قرار گرفته و منقبض می‌شود و ممکن است از کار بیفتد. بنابراین کار کردن با دست چپ خطر بیشتری دارد.

اگر دو دست با برق و الكتريك تماس حاصل نمایند:

در این حالت جریان از طریق دو دست ، ریه‌ها ، قلب برق و الكتريكرار می‌شود که ممکن است هم تنفس قطع گردد و هم قلب از کار باز بماند. به همین دلیل توصیه اکید می‌شود که با هر دو دست با سیمها و دستگاههای برق و الكتريكی که احتمال برق و الكتريك گرفتگی در آنها بیشتر است کار نشود.

اتصال به سر:

اتصال برق و الكتريك به فرق سر نیز دارای خطرات بالا است و علاوه بر آن در سیستمهای عصبی اختلال ایجاد کرده و همچنین ممکن است دارای عوارضهای بعدی نیز باشد.

قسمتهای دیگر بدن:

اگر با برق و الكتريك قسمتی از بدن مثل پشت دست یا بازوها اتصال پیدا کند، در اثر شوکی که وارد می‌شود احتمال پرت شدن و دور شدن از خطر برق و الكتريك زیاد است و اغلب در این حالتها انسان نجات می‌یابد. ولی پرت شدن از بلندی ممکن است به انسان صدمه وارد نماید.

مقاومت الکتریکی بدن :

بدن موجودات زنده نیز مثل سایر اجسام موجود دارای مقاومت الکتریکی می‌باشد، ولی چون موجودات از عناصر گوناگون و با ترکیبات متفاوت ساخته شده‌اند بنابراین دارای ، مقاومت یکسان و ثابتی نیستند. پوست بدن انسان اگر سالم و خشک باشد (رطوبت نداشته باشد) عایق نسبتا خوبی است و مقاومتی حدود 100KΩ (کیلو اهم) یا بیشتر از آنرا دارا می‌باشد، اما مقاومت درون بدن کم است. اگر پوست بدن مرطوب (عرق کردن - شستن) یا پوست معیوب (بریدگی - زخم) باشد، مقاومت داخلی بدن خیلی کم می‌تواند باشد و تا حدود 500Ω می‌رسد، که در این حالت برق و الكتريك گرفتگی خطرناک است. بطور کلی در جریان متناوب مقاومت بدن کمتر است. مقاومت بدن در شرایط مختلف گرسنگی ، خستگی ، خواب و بیداری و ... تغییر می‌کند.

مقاومت الکتریکی زمین :

در خیلی از برق و الكتريك گرفتگیها اتصال از طریق زمین برق و الكتريكرار می‌گردد و مقدار این جریان بستگی به وضعیت اتصال بدن با زمین و همچنین مقاومت زمین دارد. معمولا مقاومت زمین کم است، مخصوصا وقتی زمین خیس باشد یا داخل زمین دارای رطوبت نسبی باشد و این خطر برق و الكتريك گرفتگی و مرگ را بیشتر می‌کند. لذا در حال کار با برق و الكتريك باید دقت کنیم که زیر پای ما مرطوب نباشد و چوب خشک یا مواد پلاستیکی که عایق خوبی هستند در زیر پا قرار دهیم. در ضمن دست و بدن ما با لوله آب که با درون زمین ارتباط دارد و از این قبیل مواد تماس نداشته باشد، زیرا در این حالت مقاومت زمین خیلی کم بوده برق و الكتريك گرفتگی چند برابر می‌شود.

۳. نوع جریان و فرکانس برق و الكتريك :

اثر جریان مستقیم (DC) : در جریان مستقیم مقاومت بدن از حالت متناوب بیشتر بوده و از این لحاظ خطر کمتری دارد. عبور جریان مستقیم از بدن باعث انقباض عضلات شده و تکان شدیدی می‌دهد و یا ممکن است انسان به یک طرف پرت شود. این جریان ثابت قلب و ریه‌ها را در یک حالت ثابت نگه داشته و از انبساط و انقباض آن جلوگیری نموده و قلب از کار می‌افتد، همچنین تنفس غیر ممکن شده و انسان دچار خفگی می‌شود. اگر عبور جریان مستقیم در بدن ادامه داشته و قطع نگردد شروع به تجزیه خون و املاح بدن و مواد شیمیایی ، نسوج عضلات نموده و آنها را فاسد می‌کند.

اثر جریان متناوب (AC) : مقاومت بدن در مقابل جریان متناوب کمتر و به علت تغییر مداوم جهت جریان ضربات وارده بر سلسله اعصاب شدیدتر است. هنگامی که جریان متناوب در موقع برق و الكتريك گرفتگی از قلب عبور می‌نماید به ماهیچه‌های قلب در هر ثانیه 50 سیگنال قوی اعمال می‌شود، یعنی قلب را وادار می‌سازد در هر ثانیه 50 بار و در دقیقه 300 بار که در حدود 50 برابر ضربان طبیعی قلب است. چون قلب قادر به چنین کاری نیست شروع به لرزش و ارتعاشات ضعیف و نامطمئن می‌نماید، که این پدیده لرزش بطنی نامگذاری شده است. در این حالت قلب هیچ کار مفیدی انجام نداده و بزودی از کار می‌افتد و مرگ تقریبا قطعی است.

اثر تغییرات فرکانس : به عقیده بسیاری از محققین ، فرکانس 60 - 50 هرتز ، خطرناکترین فرکانس برای انسان است و اگر کم یا زیاد کنیم، خطر کمتر می‌شود. در فرکانسهای خیلی بالا (3000 - 10000 هرتز) موجب سوختگی در محل اتصال شده و چون مقاومت در محل سوختگی زیاد می‌شود، جریان عبوری از بدن کم شده و این مساله به نجات انسان کمک می‌کند و معمولا باعث مرگ نمی‌گردد. در فرکانسهای بالاتر از 10KHZ (کیلو هرتز) جریان ورودی به بدن بیشتر از سطوح خارجی (پوست) عبور کرده و از قسمتهای حساس داخلی نمی‌گذرد.

۴. هر قدر زمان عبور جریان در بدن بیشتر باشد خطر و عوارض آن بیشتر خواهد بود، به همین جهت سرعت عمل در قطع جریان و جدا کردن اتصال از بدن شخص برق و الكتريك گرفته ، نقش حیاتی در نجات او دارد. در نخستین لحظات عبور جریان از بدن مقاومت پوست بدن زیاد است، ولی با عبور جریان گرما ایجاد شده و در طبقه شاخی پوست که قسمت عمده مقاومت پوست را دارا می‌باشد سوراخهای متعددی ایجاد گردیده مقاومت پوست را سریعا کاهش می‌دهد. در نتیجه گسترش یافته و عوارض متعدد بعدی را شامل می‌شود.