نشانه‌ های مسمومیت با گاز مونوكسید كربن در وهله اول، سردرد همراه با احساس سنگینی و در صورت عدم اكسیژن رسانی مناسب گیجی، تهوع، استفراغ، سوزش شدید در ناحیه چشم و گلو، احساس گرفتگی و درد شدید در قفسه سینه، تشنج و احساس آشفتگی، تحریك ‌پذیری، ناتوانی در تشخیص موقعیت و شرایط، كاهش هوشیاری و اغما و مرگ است.

 بهترین راه پیشگیری از  این مرگ نا بهنگام  است كه ما شناخت نسبی و اولیه در مورد این گاز كشنده و چگونگی ایجاد آن داشته باشیم. طبعا اگر شرایط بروز و ایجاد آن وجود نداشته باشد پدیده گازگرفتگی و به دنبال آن مسمومیت و در نهایت مرگ نیز بروز نخواهد كرد.این گاز بسیار سمی، بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌طعم است و همین خصایص باعث شده كه به آن (قاتل پنهان) لقب دهند.

این گاز اگر چه سبك‌تر از هواست اما قابلیت انتشارش در محیط بسیار زیاد است و به همین دلیل در تمامی نقاط مثلا یك اتاق اعم از بالا و پایین به سرعت متراكم می‌شود و چون هموگلوبین خون میل تركیبی فوق‌العاده‌ای با این گاز دارد -۳۰۰ سیصد برابر میل تركیبی با اكسیژن – وقتی این تركیب صورت می‌گیرد اكسیژن دیگر به بافت‌ها نرسیده لذا سریعا باعث مسمومیت شده و سلسله عصبی فلج می‌شود و قدرت هرگونه اقدامی از مسموم سلب می‌شود و مسموم به نوعی به خواب و مرگ آرام تن در می‌دهد.

مهم‌ترین عامل بروز این نوع حوادث غفلت و عدم آگاهی مردم است. با اینكه بارها از سوی كارشناسان محترم سازمان در این خصوص هشدار داده شده است ظاهرا چون این قاتل پنهان غیرقابل حس و لمس، بی‌بو و بی‌رنگ است مردم كشنده بودن آن را باور ندارند و به راحتی تسلیم و قربانی آن می‌شوند. 
مسمومیت با گاز مونواکسید کربن علایمی شبیه به سرماخوردگی دارد.  و فرد را دچار آب ریزش بینی، سردرد و سوزش چشم می نماید . دقت نمایید که اگر در یک زمان چند نفر در داخل یک محیط بسته دچار علائم بالا شوند احتمال زیاد در خطر گاز مونواکسید کربن قرار دارند .

این افراد به علت مسمومیت با گاز مونواکسید کربن باید از فضای بسته خارج شوند. در صورت بیهوش شدن آنان، دکمه‌های لباسشان باز شود و اگر نمی‌توانند تنفس کنند در صورت آگاهی از چگونگی احیای بیمار، این اقدامات برای آنان صورت گیرد.

در فصل سرما بی‌توجهی به نکات ایمنی در استفاده از شومینه، بخاری و کباب پز می‌تواند باعث مسمومیت با گاز مونواکسید کربن شود،

حتی روشن نگه داشتن خودروها در فضاهای بسته مانند گاراژ نیز می‌تواند به گاز گرفتگی منجر شود.

مونواکسید کربن گازی بی‌بو، بی‌رنگ و بی‌مزه است و به راحتی فرد را دچار مسمومیت می‌کند به همین علت به آن قاتل خاموش می‌گویند.

مقدار کمی مونواکسید کربن در خون افراد سیگاری یا ساکن در شهرهای بزرگ وجود دارد ولی اگر میزان آن در خون یک فرد از 10 ده درصد بالاتر برود، دچار سرگیجه، بی‌قراری، خواب آلودگی، کاهش حافظه، اختلالات بینایی، تهوع، استفراغ، تشنج و حتی مشکلات تنفسی می‌شود حتی افزایش این گاز در بدن می‌تواند به بیهوشی و مرگ بینجامد.

مونواکسید کربن نسبت به اکسیژن، 250 دویست و پنجاه بار بیشتر تمایل به اتصال به هموگلوبین خون را دارد، و بالا رفتن درصد این گاز در بدن باعث جلوگیری از آزاد شدن اکسیژن در سلولهای بافتهای بدن می‌شود.

هر گاه فشار گاز دی اکسید کربن (co2) افزایش یابد تغییرات بسیار شدید و خطرناک در الگوی تنفسی ایجاد می شود و از طرفی دیگر هر گاه فشار گاز اکسیژن (o2) کاهش یابد تغییرات شدید و خطر آفرین در تنفس ایجاد می شود.

بنابرآنچه گفته شد اگر به هر دلیل، فشار گاز دی اکسید کربن در هوای محیط افزایش یابد و یا از فشار اکسیژن کاسته شود مشکلات جدی تنفسی تا خفگی و مرگ می تواند اتفاق بیفتد.

افزایش و تجمع گاز دی اکسیدکربن در بدن می تواند باعث ضعف عمومی سیستم عصبی مرکزی از جمله مرکز کنترل تنفس شده، سر درد، اغتشاش شعور، کما و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد. البته همیشه خفگی و گاز گرفتگی ناشی از افزایش گاز دی اکسید کربن و یا کاهش گاز اکسیژن در هوای محیط نیست. بلکه گاهی اوقات خفگی و گاز گرفتگی ناشی از استنشاق گازهای سمی است.

یکی از خطرناکترین این گازها که می تواند سبب مسمومیت تنفسی با این گاز کاسته شده است اما بایستی در نظر داشت حدود 6% شش درصد حجم گازهای خارج شده از اگزوز ماشین های بنزینی را گاز مونواکسید کربن تشکیل می دهد.

مونواکسید کربن گاز سمی و بی رنگ و بی بو است که از سوختن ناقص کربن، حاصل می شود چنانچه میدانید سلول های بدن برای تداوم حیات و انجام سوخت و ساز به اکسیژن نیاز دارند و کار انتقال اکسیژن به سلولهای بدن توسط هموگلوبین خون انجام می شود علت سمی بودن منواکسید کربن این است که میل ترکیبی هموگلوبین با این گاز بیشتر است.

وقتی گاز منواکسید کربن با هموگلوبین ترکیب می شود، تشکیل مونواکسید کربن هموگلوبین می دهد بدین ترتیب قدرت انتقال اکسیژن از هموگلوبین گرفته می شود.

فشار گاز مونواکسید کربن در هوا و مدت زمانی را که فرد در تماس با آن است، تعیین کننده بروز علائم و شدت مسمومیت تنفسی خواهد بود. باید در نظر داشت که مسمومیت با گاز مونواکسید کربن بدون تغییر در تعداد تنفس اتفاق افتاده و با علائم تهوع و سردرد همراه است.

در مسمومیت با این گاز رنگ قرمز روشن گیلاسی است که در پوست و مخاط و زیر ناخن فرد مصدوم مشخص می‌باشد.

هر گاه حدود 70% هفتاد درصد تا 80% هشتاد درصد هموگلوبین بدن با مونواکسید کربن ترکیب شود«مرگ» اتفاق می افتد. نکته قابل توجه این است که تماس مزمن و طولانی مدت با گاز مونواکسیدکربن حتی در مقادیر و دوزهای کمتر از دوز کشنده نیز می تواند سبب آسیب دیدگی مغز و بروز تغییرات ذهنی و گاهی نیز ایجاد حالتی شبیه به پارکینسون شود.

لازم به ذکر است بدانیم اگر چنانچه کسی با گاز مونواکسید کربن دچار مسمومیت شده باشد باید سریعا او را از فضای آلوده به این گاز خارج نموده و در تماس با هوای آزاد گذاشت، در مسمومیت های شدید باید به مصدوم تنفس مصنوعی داده شود و چنانچه مقدور باشد تنفس با اکسیژن بر تنفس با هوای آزاد ارجحیت دارد.
مسمومیت با گاز مونواکسیدکربن در کودکان و سالمندان زودتر بروز می‌کند، 

 با افزایش سرمای هوا، موارد ناشی از مسمومیت با گاز مونواکسید کربن افزایش می‌یابد اما افرادی که آب گرمکن دیواری در منزل دارند یا آب گرمکن‌های آنان در آشپزخانه قرار داده است حتی در تابستان احتمال دارد دچار گاز گرفتگی شوند البته در این فصل به علت باز بودن پنجره‌ها و روشن بودن کولرها، مونواکسید کربن چندان انباشته نمی‌شود این در حالیست که در فصل‌های سرد به علت تلاش برای حفظ هوای گرم داخل فضاهای بسته، احتمال گاز گرفتگی افزایش می یابد.

برای جلوگیری از مسمومیت با گاز مونواکسید کربن باید از افراد آشنا با وسایل گرمایشی برای وصل کردن بخاری استفاده کرد و از سالم بودن دودکش آن اطمینان حاصل کرد. دودکش بخاری باید حالت T داشته باشد و دچار فرسودگی نشده نباشد چون در این صورت باعث برگشت دود به داخل لوله بخاری می‌شود.

آب گرمکن‌ها نیز ممکن است باعث بروز مسمومیت شوند بنابراین باید حسن عملکرد این وسایل را نیز بررسی کرده و از دودکش بدون کلاهک نیز استفاده نکنیم. 

 شومینه ها   نیز اگر بر اساس استانداردها ساخته نشده باشند و باعث خروج گازها نشود ممکن است باعث ایجاد مسمومیت شود چون گاز مونواکسید کربن در فضای بسته مسمومیت ایجاد می‌کند.

●  اصلی ترین منابع و راه‌های تولید گاز مونواکسید کربن (CO) در منازل و ساختمان‌ها به شرح زیر می باشد .
 
 استفاده از وسایل گازسوز و گرمایشی بدون دودكش
 نقص در دودكش و نشت گاز به فضای مسكونی
 استفاده از وسایل خوراك‌پزی برای گرمایش
 به كارگیری روشنایی گازی به مدت طولانی به خصوص در فضای بدون تهویه
 ضعف در دودكش شومینه
 معیوب بودن مشعل شوفاژ
 آبگرمكن‌های دیواری و زمینی به‌ویژه وقتی كه دودكش مناسب ندارند
 اتومبیل روشن در پاركینگ

همچنین می توان برای ایمن سازی منزل از دستگاه نشت یاب گاز استفاده کرد که بسیار دقیق و حساس به گازهای قابل اشتعال و گاز مونوکسید کربن است و می تواند به محض وجود این گاز در فضا ، افراد حاضر در آن محیط را آگاه کرده و در صورت نبودن افراد در فضا ، امکان تماس با شماره تلفن همراه را دارد و به صورت خودکار شماره گیری کرده و فرد را از وجود این گاز آگاه  می نماید.

گردآوری و تدوین: پارسیان الکتریک لاله زار