در این مقاله وضعیت مالی صنعت برق و الکتریک و الكتريك به صورت كلان مورد بررسی قرار گرفته و آثار و عواقب اقدامات و تصمیمات گذشته، كنونی و آینده در این صنعت ارزیابی و بر اساس آن چشم‌انداز صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك به تصویر كشیده می‌شود. هر چند این بررسی‌ها برای‌سال ۱۳۸۳ انجام شده ولی استنتاج حاصل، محدود به سال جاری نبوده و شمول آن ازگذشته دور یعنی از زمانی كه صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك از حالت فانتزی و لوكس خارج شده و حالت‌عمومی به خود گرفته و از ضروریات زندگی شده (دهه ۵۰-۱۳۴۰) تاكنون را در بر می‌گیردو تا زمانی كه در سطح كلان، تغییر جدی و اساسی در نگرش و حل مشكلات مالی این‌صنعت انجام نشود تداوم خواهد داشت. این وضعیت كه درونی صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك نبوده و محیط بر این صنعت است در ۴۰ سال گذشته همواره با اعمال «دوپینگ» (یارانه‌های مستقیم وغیرمستقیم، وام، اوراق مشاركت) غیرشفاف شده است و اگر تصمیم جدی اتخاذ نشود این عدم شفافیت در آینده نیز وجود خواهد داشت و ابعاد آن نیز افزایش خواهد یافت تاجایی كه پس از آشكار شدن مشكلات و شفاف شدن آنها به سادگی و در كوتاه‌مدت، قابل‌رفع نخواهد بود.
● دریافتی‌های صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك
بر اساس ارقام و اطلاعات منعكس دربودجه سال ۱۳۸۳، دریافتی‌های اصلی‌صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك در این سال، به این شرح‌پیش‌بینی شده است:
ـ دریافتی حاصل از فروش برق و الکتریک و الكتريك : ۱۹۹۰ میلیارد تومان
ـ دریافتی حاصل از ودیعه حق انشعاب: ۲۹۰ میلیارد تومان
ـ جمع: ۲۲۸۰ میلیارد تومان
● مصارف صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك
مصارف صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك در دو بخش«سرمایه‌گذاری» و «سایر» دیده شده است:
الف ـ سرمایه گذاری
سرمایه‌گذاریهای عمده صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك درسال ۱۳۸۳ به این شرح برنامه‌ریزی شده‌است:
ـ سرمایه‌گذاری در تولید برق و الکتریک و الكتريك : ۱۶۰۰ میلیارد تومان
ـ سرمایه‌گذاری در انتقال برق و الکتریک و الكتريك: ۷۰۰ میلیارد تومان
ـ سرمایه‌گذاری در توزیع برق و الکتریک و الكتريك: ۵۰۰ میلیارد تومان
ـ جمع سرمایه‌گذاری: ۲۸۰۰ میلیارد تومان
خاطرنشان می‌شود میزان سرمایه‌گذاری‌در صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك تابع اطمینانی است كه درتداوم تامین برق و الکتریک و الكتريك وجود دارد و برای مشخص‌كردن این امر ضریبی تحت عنوان احتمال قطع بار(Loss Of Load Probablity) LOLP تعریف شده است. در كشورهای برخوردارمانند سوئیس یا سوئد این ضریب در حد دو ساعت امكان عدم تامین برق و الکتریک در سال‌منظور می‌شود، ولی برنامه‌ریزی در كشور ما برمبنای حدود ۲۰ ساعت امكان عدم تامین باردر سال است (متاسفانه به علت كمبود بودجه‌و عدم تحقق عملكردها با برنامه و رشد بیش‌از پیش‌بینی بار، این رقم بالاتر رفته است).
به هر حال ارقام سرمایه‌گذاری عنوان شده بافرض ۲۰ ساعت امكان عدم تامین برق و الکتریک و الكتريك درسال، محاسبه شده است (حدود سه دقیقه درشبانه‌روز) و اگر اعتبارات لازم تامین نشوداحتمال وقوع خاموشی، افزایش خواهد یافت.
ب ـ سایر هزینه‌ها
سایر هزینه‌های عمده صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك درسال ۱۳۸۳ به این قرار پیش‌بینی شده است:
ـ هزینه‌های مالی، بیمه، بازپرداخت وامها،مالیات و سایر پرداختی‌ها: ۱۲۲۰ میلیارد تومان
ـ سوخت: ۱۳۰ میلیارد تومان
ـ پرسنلی: ۳۱۰ میلیارد تومان
ـ جاری (منهای سوخت و پرسنلی): ۴۲۰ میلیارد تومان
ـ جمع سایر هزینه‌ها: ۲۰۸۰ میلیارد تومان
یادآوری می‌شود رقم ۱۳۰ میلیارد تومان‌هزینه سوخت با نرخ یارانه‌ای بوده و هزینه‌واقعی آن به مراتب بیشتر است (حدود ۲۱۰۰میلیارد تومان). در حقیقت یكی از یارانه‌های‌سنگینی كه بابت برق و الکتریک و الكتريك پرداخت می‌شود همین‌یارانه سوخت مصرفی نیروگاه هاست. در این‌نوشتار به مساله یارانه سوخت پرداخته‌نمی‌شود، زیرا خود، مبحثی مهم و جداگانه‌است كه در این نوشتار نمی‌گنجد.
با توجه به بندهای «الف و ب» جمع كل‌مصارف به این شرح خواهد بود:
سرمایه‌گذاری۲۸۰۰
سایر هزینه‌ها۲۰۸۰
جمع كل هزینه‌ها۴۸۸۰
ملاحظه می‌شود كه تفاوت دریافتی‌ها(۲۲۸۰ میلیارد تومان) با هزینه‌ها (۴۸۸۰میلیارد تومان) بالغ بر ۲۶۰۰ میلیارد تومان‌است كه به مراتب بیش از درآمد حاصل ازفروش برق و الکتریک و الكتريك و حدود اعتبار مورد نیاز برای‌سرمایه‌گذاری در این صنعت است. این امر به‌واقع چالش اصلی صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك است زیرا نداشتن منبع كافی برای سرمایه‌گذاری، به‌مفهوم عدم سرمایه‌گذاری كافی است وعدم سرمایه‌گذاری كافی در صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك برای‌هیچ كشوری پذیرفته نیست و در حقیقت‌نوعی خودكشی ملی است. لذا به هر نحو كه‌شده باید سرمایه‌گذاری در حد نیاز در این‌صنعت انجام شود.
● روشهای ممكن برای تامین منابع‌سرمایه‌گذاری در صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك
برای تحقق سرمایه‌گذاری در صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك چهار روش به این شرح قابل طرح است:
۱) تامین كمبود منابع توسط دولت (پرداخت‌یارانه)
۲) تامین كمبود منابع توسط مصرف‌كنندگان(افزایش نرخ برق و الکتریک تا حدود معیارهای جهانی‌منهای هزینه سوخت ـ البته تا زمانی كه نرخ‌سوخت تحویلی به نیروگاه ها یارانه‌ای است).
۳) حل مشكل امروز از طریق فرافكنی آن به‌فردا توسط وام، اوراق مشاركت و تعویق واستمهال اقساط آن به آینده.
روش سوم از حدود یك دهه پیش موردعمل قرار گرفته به گونه‌ای كه از یكسو به‌بركت سرمایه‌گذاریهایی كه بخشی از آن بااستفاده از منابع حاصل از وام تكلیفی صورت‌پذیرفته در حال حاضر خاموشی جدی نداریم‌ولی از سوی دیگر چون برخلاف روشهای‌متداول جهانی اقساط وامها به طور كامل به‌عنوان جزیی از نرخ برق و الکتریک و الكتريك از مشتركان دریافت‌نمی‌شود و دولت نیز امكان تامین اقساط وامها را از طریق پرداخت یارانه ندارد، بدهی‌ها روی هم انباشته شده و هم‌اكنون‌حجم بدهی‌های صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك نزدیك به دو هزار میلیارد تومان شده است كه چون‌بخشی از اقساط وامها به علت عدم امكان‌پرداخت، به طور مرتب استمهال می‌شود (دولت توان‌مالی كافی برای احتساب آن به عنوان یارانه‌را ندارد و مجوز تعدیل نرخ و اخذ آن ازمشتركان نیز وجود ندارد) حجم بدهی‌ها بابت‌وامهای صنعت‌برق و الکتریک روندی صعودی پیش‌گرفته است ضمن آنكه وامها و انتشار اوراق‌مشاركت جدید نیز ابعاد این بدهی‌ها راافزایش می‌دهد و به طور خلاصه، مشكل‌امروز به فردا موكول و فرافكنی می‌شود.
۴) استفاده از سرمایه‌های غیردولتی: این‌گزینه از نظر ماهوی تفاوتی با بند (۳) ندارد به‌جز آن كه اگر سرمایه غیردولتی همراه بامدیریت بخش خصوصی وارد این صنعت‌شود انتظار می‌رود بخش خصوصی افزایش‌كارایی را نیز به ارمغان آورد.توضیح آن كه بكارگیری بخش خصوصی‌در صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك از دیدگاه كاهش حجم دولت واستفاده از كارایی بیشتر بخش خصوصی (كه‌در اقتصاد، امری پذیرفته شده است) فی‌نفسه‌امری پسندیده است ولی باید توجه داشت‌علیرغم جنبه‌های مثبتی كه این امر به همراه‌دارد در كاهش قیمت برق و الکتریک و الكتريك ، اثر چندانی نخواهدداشت، زیرا ماهیت بخش خصوصی به‌گونه‌ای است كه قبل از هر چیز به منافع خودمی‌اندیشد و از این رو حاضر نیست زیر قیمت‌تمام شده، محصولات خود را عرضه كند و لذادر این خصوص یكی از این دو حالت تحقق‌خواهد یافت:
الف: مشابه آنچه كه در مورد گندم و آرد انجام‌می‌شود شركتهای دولتی یا بازار برق و الکتریک و الكتريك ، برق و الکتریک و الكتريك را باقیمت واقعی از تولیدكنندگان بخش‌خصوصی خریداری كنند و با تحمل یارانه، باقیمت یارانه‌ای به مصرف‌كنندگان تحویل‌دهند. همان طور كه در حال حاضر نیز برق و الکتریک و الكتريك درمرزها با قیمت بیش از ۲۰ تومان به ازای هركیلووات ساعت خریداری می‌شود و با تحمل‌تلفات شبكه و علیرغم آنكه هزینه‌های‌انتقال و توزیع و عمومی و اداری به آن افزوده‌می‌شود با قیمتی به مراتب ارزانتر به‌مشتركان فروخته می‌شود به گونه‌ای كه درسال جاری تعرفه برق و الکتریک الكتريك خانگی به طور متوسط هر كیلووات ساعت ۳/۱۰ تومان، تعرفه برق و الکتریک و الكتريك صنعتی به طور متوسط هر كیلووات ساعت۶/۱۷ تومان و تعرفه برق و الکتریک و الكتريك كشاورزی به طورمتوسط هر كیلووات ساعت ۱/۴ تومان است.بنابراین ملاحظه می‌شود این روش از نظرتامین منابع مالی تفاوت قابل توجهی باروش وام یا اوراق مشاركت ندارد و فقط نكته‌مثبت آن افزایش كارایی مورد انتظار از بخش‌خصوصی است.
ب: مشابه آنچه كه در مورد صنعت شیر ولبنیات شاهد آن بوده‌ایم با ورود بخش‌خصوصی همراه با افزایش كیفیت،قیمت‌های یارانه‌ای فراموش و قیمت‌های‌جهانی برق و الکتریک و الكتريك ، البته با احتساب تفاوت قیمت‌سوخت، حاكم شود.
با توجه به ماهیت زیربنایی صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك ،احتمال برق و الکتریکراری حالت «الف» به مراتب‌بیشتر است زیرا نحوه عرضه و اهمیت‌زیربنایی برق و الکتریک و الكتريك ، مشابه محصولات لبنی نبوده وحذف یارانه‌های این صنعت اگر مشكل‌تر ازحذف یارانه نان نباشد قطعاً آسانتر نخواهد بود و لذا تحقق حالت «ب» نوعی‌ساده‌اندیشی و خوش‌باوری است.
● روشهای Boo و BOT
هم‌اكنون در این صنعت روشهای Build, Operate, Transfer)) BOT و (Build, Operate, Own)
BOO موردتوجه بوده و امید می‌رود تعدادی ازنیروگاههای جدیدی با روشهای مزبور ساخته‌شود. در روش BOT مالكیت نیروگاه پس ازمدت مشخصی به توانیر یا شركتهای برق و الکتریک و الكتريك منطقه‌ای منتقل می‌شود. ولی در روش BOOمالكیت به شركت توانیر یا برق و الکتریک و الكتريك منطقه‌ای‌منتقل نخواهد شد. البته در دو روش فوق‌طرفین قرارداد تضامینی می‌دهند كه برق و الکتریک و الكتريك بامیزان قیمتی مشخص معامله شود و اگر یكی‌از طرفین نتواند به تعهد خود عمل كند بایدپذیرای جریمه‌های مربوطه باشد.
● تشریح وضعیت موجود و ارایه‌راه‌حل
هیچیك از راه‌حلهای فوق‌الذكر (تامین‌یارانه توسط دولت، تعدیل نرخ برق و الکتریک و الكتريك تا حدقیمت تمام شده، فرافكنی مشكلات به آینده‌از طریق اخذ تسهیلات مالی یا بكارگیری‌بخش خصوصی بدون اندیشیدن به نحوه‌تامین هزینه‌ها در آینده) راه‌حلهای«شیرینی» برای تامین منابع مالی محسوب‌نمی‌شوند و اصولا باید این واقعیت تلخ راپذیرفت كه این مساله راه حل شیرین ندارد!
بهتر است در این خصوص توضیح بیشتری داده شود. به طور كلی تامین منابع‌صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك در كشورهای متمول و برخوردار،مانند بیشتر كشورهای اروپایی، آمریكای‌شمالی و برخی از كشورهای خاور دور توسط مصرف‌كنندگان انجام می‌شود و چون سطح درآمدها بالاست مصرف‌كنندگان دركشورهای فوق مشكلی درخصوص پرداخت هزینه‌های برق و الکتریک و الكتريك مصرفی ندارند. جالب است توجه شود كه این كشورها با وجود درآمد بالادر مصرف برق و الکتریک، ضوابط مدیریت مصرف را در تمام زمینه‌ها به مراتب بهتر از كشور ما رعایت می‌كنند و در مورد شاخه‌های تولیدی (صنعت و كشاورزی) نیز بالا بودن بهره‌وری وكارایی و پایین بودن شدت انرژی و بهره‌گیری از فن‌آوریهای جدید موجب شده كشورهای یاد شده مشكلی در رقابت بر اساس قیمت تمام شده كالا در بازار جهانی نداشته باشند.مثلا بر اساس گزارش آمار كلیدی جهان (تهیه‌شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی -بهینه‌سازی مصرف سوخت ـ سال ۱۳۸۲) تعرفه برق و الکتریک و الكتريك صنعتی در كشور كره و ژاپن به ترتیب ۵/۵۱ و ۱۴/۲۶ سنت به ازای هركیلووات ساعت است (۲/۸ و ۷/۱ برابر تعرفه‌برق و الکتریک و الكتريك صنعتی در ایران)، ولی تولیدات صنعتی‌كشورهای مزبور حتی در داخل كشور ما درمقایسه با كالاهای ساخت داخل با قیمت وكیفیت مناسب‌تری عرضه می‌شود.
در كشورهای جهان سوم تا زمانی كه‌میزان تولید و مصرف برق و الکتریک و الكتريك در حد بالایی‌نیست اعمال یارانه توسط دولت‌ها به انگیزه‌بالا بردن سطح فرهنگ و رفاه اجتماعی وتشویق به تولید بیشتر (صنعتی و كشاورزی)میسر است. به ویژه كشورهایی كه دارای‌درآمد حاصل از صادرات نفت بوده و هستند به‌این گونه یارانه‌ها بیشتر روی آورده‌اند. درحقیقت چنین جوامعی در حالی كه تولیداتشان جهان سومی است انتظار دارند مصرفشان مشابه كشورهای پیشرفته باشد.البته ممكن است به بركت درآمدهای نفتی یامشابه آن تا مدتی این وضع عملی باشد ولی‌این وضعیت قابل ادامه نیست. در این كشورهابا بالا رفتن مصرف برق و الکتریک و الكتريك و عدم گرایش‌مشتركان به مصرف بهینه برق و الکتریک و الكتريك (به علت‌عرضه انرژی ارزان) و بالا بودن شدت انرژی‌دولتها لزوماً پس از مدت زمانی نه چندان‌طولانی تاب و توان تامین یارانه انرژی و به‌ویژه یارانه انرژی برق و الکتریک و الكتريك را از كف می‌دهند و بایك روند تدریجی و یا یكباره انرژی با نرخ‌واقعی عرضه می‌شود و در اینجا است كه‌مصرف‌كنندگان با تلخی با قیمت تمام شده‌انرژی رو به رو می‌شوند و مدیریت مصرف وصرفه‌جویی در انرژی به صورت قهری واجباری خود را جا می‌اندازد و در این جاست كه‌در می‌یابند چرا در كشورهایی مانند ژاپن وكره كه از بزرگترین سازندگان تجهیزات‌سرمایشی هستند تعداد زیادی از مردم ازپنكه استفاده می‌كنند و یا در كشوری مانندمجارستان كه از قطب‌های بزرگ تولید لامپ‌در جهان است روشنایی خیابانها و اماكن‌عمومی چندین بار از كشورهای عربی حاشیه‌خلیج فارس كمتر است.
در كشور ما با آگاهی كه همگان ازوضعیت درآمدهای دولت دارند و با عنایت به‌رشد سریع مصرف برق و الکتریک و الكتريك ، به نظر نمی‌رسد دربلندمدت و حتی در میان‌مدت تامین منابع‌مالی لازم برای یارانه‌های برق و الکتریک و الكتريك توسط دولت،عملی باشد. از سوی دیگر تامین یكباره كل‌منابع مالی توسط مصرف‌كنندگان برق و الکتریک و الكتريك ورساندن قیمت برق و الکتریک و الكتريك در حد قیمت‌های متداول‌جهانی (حتی با فرض سوخت یارانه‌ای)بازتابهای ناگوار اجتماعی به دنبال خواهدداشت كه توجه به آثار سوء این بازتابها به‌طور خودآگاه یا ناخودآگاه موجب می‌شودعلیرغم آگاهی از عواقب زیانبار تداوم‌وضعیت موجود، تصمیم‌گیری در این زمینه مرتباً به آینده موكول شود ولی باید پذیرفت‌كه این فرافكنی زمانی اجحاف در حق‌آیندگان است زیرا گره‌ای كه امروز با تحمل‌قدری مشكلات با دست، قابل گشودن است‌شاید فردا یا فرداهای بعد با دندان هم به‌سادگی قابل باز كردن نباشد.
در خاتمه خاطرنشان می‌شود بعضی ازصاحب‌نظران كه بیش از جنبه فنی واقتصادی صنعت‌برق و الکتریک به جنبه‌های مالی آن‌توجه می‌كنند اعتقاد دارند كه چون دردهه‌های پیش، بخشی از تجهیزات‌صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك با ارز یارانه‌ای خریداری شده، لذادر محاسبه استهلاك برای جایگزینی‌تاسیسات، باید قیمت‌های دفتری تاسیسات‌ملاك محاسبه باشد و با این استدلال عجیب‌برای محاسبه قیمت تمام شده برق و الکتریک و الكتريك ،قیمت‌های دفتری را مبنا قرار می‌دهند و عملاچوب حراج به سرمایه‌های ملی می‌زنند.نادرست بودن این عقیده، نیاز به استدلال‌پیچیده ندارد. این امر مشابه آن است كه‌ساختمانی را كه ۳۰ سال پیش خریداری شده‌الان كه به هر دلیل قرار است فروخته شود باقیمتی در حدود همان قیمت ۳۰ سال پیش‌بفروشند ولو آنكه قیمت آن در بازار دهها یاصدها برابر شده است.
● پیشنهاد مشخص و قابل ارایه:
«قطع یارانه صنعت‌برق و الکتریک» و «تعدیل نرخ‌برق و الکتریک و الكتريك » فرایندهایی الزامی و قهری و وابسته به‌هم هستند و باید «همزمان» و «تدریجی» انجام پذیرند. انجام موارد یاد شده هیچ‌ارتباطی با خصوصی‌سازی نداشته و در هرحالت (چه در مورد خصوصی‌سازی اقدام شود،چه در مورد خصوصی‌سازی اقدام نشود) انجام‌آنها الزامی است. سرعت انجام این فرایندهاتابع امكانات و شرایط كشور است. تعجیل‌حساب نشده در انجام آنها بازتاب‌های‌اجتماعی به دنبال دارد و تساهل یا تاخیر غیر موجه در انجام آنها نیز خارج از تحمل‌بودجه عمومی كشور بوده و قطعاً غیرعملی است. نكته مهم و حیاتی در این رابطه آن‌است كه باید همه مراقبت كنند تا مشكلاتی‌كه به طور متعارف در انجام فرایندهای یادشده پیش می‌آید هیچگونه وقفه‌ای در تامین منابع لازم برای سرمایه‌گذاری در صنعت برق و الکتریک‌ایجاد نكند زیرا كه هیچ كشوری در جهان تاب‌تحمل بازتابهای تلخ و نامطلوب‌سرمایه‌گذاری ناكافی در صنعت‌برق و الکتریک و الكتريك را نداشته و نخواهد داشت. بدیهی است در این رابطه‌استفاده از امكانات بخش خصوصی موجب‌تسهیل در این فرایند خواهد شد كه این امر ازطرف مقامات اقتصادی كشور نیز همواره موردتاكید بوده است.
اين متن به سفارش وبسايت پارسيان الكتريك لاله زار بخش مقالات برق و الکتریک و الكتريك گردآوري شده است.شمارگان 241
گردآوري و تدوين:فاطمه فروغي
پارسیان الکتریک لاله زار : بزرگترین وبسایت تخصصی صنعت برق و الکتریک کشور ،ثبت شرکت های تولیدی و معرفی تمامی محصولات الکتریکی ، ثبت رایگان همه مشاغل صنعت برق ، تدوین و گرد آوری مقالات تخصصی برق ، الکتریک ، الکتروتکنیک ، الکترونیک.
پخش پارسیان الکتریک : تهیه و توزیع کالای الکتریکی - ارسال سریع کالا به تمام نقاط کشور
شماره تماس 02166344750
آدرس دفتر مرکزی : خ لاله زار شمالی، بالاتر از منوچهری-کوچه مصباح کریمی-پلاک 13-واحد 3
شماره تماس 02166344750