خشکسالی در ایران بر اساس تغییرات آب و هوایی اتفاق تازه یی نیست. با آنکه تبعات آن در ایران مانند بسیاری از نقاط خشک جهان است اما به راستی برنامه ریزی برای مقابله با این تبعات با بسیاری از نقاط جهان در شرایط یکسان تفاوت دارد. تشویق مردم به صرفه جویی شاید ساده ترین راهی بود که دولت می توانست در راستای کاهش مصرف برق در کشوری که نیروگاه های برقابی نقش موثری در تامین برق آن دارند، انجام دهد.

خشکسالی در ایران بر اساس تغییرات آب و هوایی اتفاق تازه یی نیست. با آنکه تبعات آن در ایران مانند بسیاری از نقاط خشک جهان است اما به راستی برنامه ریزی برای مقابله با این تبعات با بسیاری از نقاط جهان در شرایط یکسان تفاوت دارد. تشویق مردم به صرفه جویی شاید ساده ترین راهی بود که دولت می توانست در راستای کاهش مصرف برق و الکتریک در کشوری که نیروگاه های برق و الکتریکابی نقش موثری در تامین برق و الکتریک آن دارند، انجام دهد. 
به هر حال باید باور داشت که خشکسالی بر کشور عارض شده و شرایط سختی پیش رو است. هر چند تابستان گذشته را بحق می توان تابستانی مطلوب از نظر تولید برق و الکتریک عنوان کرد اما امسال از نظر شرایط تولید به هیچ عنوان با سال گذشته قابل مقایسه نیست. دکتر احمدیان معاون وزیر نیرو در امور برق و الکتریک و انرژی در مورد شرایط تولید می گوید؛ ما سال گذشته برای اولین بار با تراز نسبتاً برابر تولید و مصرف که حدود ۳۵ هزار مگاوات بود تابستان را سپری کردیم. در سال های قبل از آن معمولاً تراز تولید و مصرف منفی بود. از تابستان سال گذشته گذشته حدود ۴ هزار مگاوات به ظرفیت نیروگاه های کشور اضافه شده است. بنابراین در یک شرایط عادی از نظر ظرفیت تولید نیروگاه های برق و الکتریکابی به نظر می رسید امسال نیز بتوانیم تابستان مناسبی را از نظر منابع آب پشت سر بگذاریم.
گرچه هر سال با گرم شدن هوا حوادث در شبکه های توزیع و فوق توزیع افزایش پیدا می کند و مشترکان خاموشی هایی را به صورت پراکنده در سراسر کشور تحمل می کنند اما شرایط نیروگاه های برق و الکتریکابی در سال جاری شرایط ویژه یی است. ما در تمام سدهای بزرگ نسبت به سال گذشته تولید کمتری می توانیم داشته باشیم که به تدریج که به سمت اوج گرما و افزایش مصرف برق و الکتریک می رویم این کمبود تشدید هم خواهد شد. 
البته برآورد شرایط تولید و مصرف در سال جاری با آنچه در وزارت نیرو برآورد شده قدری متفاوت است. به گفته احمدیان با توجه به اینکه میزان مصرف حدود ۳۷ تا ۳۸ هزار مگاوات برآورد می شود، در کل تراز قابل توجه منفی برای تولید برق و الکتریک در تابستان سال جاری وجود دارد. 
به رغم اینکه برآورد مصرف و تولید با واقعیت تفاوت دارد اما در وزارت نیرو تدابیری اندیشیده شده است تا بتوان تبعات خشکسالی را در حوزه برق و الکتریک به حداقل رساند.هرچند چنین برنامه ریزی به سرانجام نرسیده است و دولت باز هم مانند سال هایی که خشکسالی اتفاق افتاد پروژه جیره بندی برق و الکتریک را اجرا می کند.
احمدیان می گوید؛ ظرفیت های خوبی هم برای کاهش مصرف وجود دارد که اگر بتوانیم در یک اقدام هماهنگ از این ظرفیت ها برای کاهش مصرف استفاده کنیم به رغم کمبود ها می توانیم تابستان سال جاری را نیز بدون مشکل جدی پشت سر بگذاریم.
از جمله این اقدامات متعادل کردن روشنایی معابر شهری و بین شهری است. حدود هزار مگاوات برای روشنایی این معابر برق و الکتریک مصرف می شود و مطالعات نشان می دهد در عین حال که در بعضی مناطق در کوچه ها و معابر فرعی روشنایی مناسب نداریم اما در خیابان ها و اتوبان ها شدت نور بیش از استانداردهای معمول است و اگر این روشنایی را به کف استانداردهای معمول برسانیم حدود ۵۰۰ مگاوات ظرفیت صرفه جویی وجود دارد. اکنون در تهران حدود ۵۰ درصد از روشنایی با خاموش کردن برخی از لامپ ها یا یکی در میان کردن آنها کاهش یافته بی آنکه مشکل جدی را ایجاد کند. از سوی دیگر با صنایع هماهنگی هایی صورت گرفته تا در دوران اوج مصرف برق و الکتریک در سراسر کشور برنامه های تعمیر و تعطیلات خود را تنظیم کنند تا بتوانیم از این کاهش مصرف در تامین کمبود برق و الکتریک بهره مند شویم. به علاوه با صنایعی که شیفت دوم کار را در دستور کار دارند هماهنگی صورت گرفته تا شیفت دوم را به نیمه شب منتقل کنند تا بخشی از هزینه هایی که شبکه مصرف متحمل می شود کاهش یابد. متاسفانه مصرف های بی رویه ادارات و دستگاه های دولتی نیز از مشکلاتی است که داریم. در استان های گرمسیر به تنظیم ساعت کار پرداخته ایم. این برنامه ریزی در خوزستان در حال انجام است و نتایج خوبی را هم در پی داشته است. همچنین وزارت نیرو درصدد است با تامین لامپ های کم مصرف با قیمت و کیفیت مناسب قبل از فصل تابستان به کاهش مصرف برق و الکتریک کمک کند.
با توجه به مساله خصوصی سازی طبیعی است که چاه های کشاورزی مصرف مازاد بر پروانه یی که برای آنها صادر شده داشته باشند که این امر مصرف بیشتر برق و الکتریک را نیز در پی دارد و به منابع آب زیرزمینی صدمات جبران ناپذیری وارد می کند لذا محدود کردن بهره برداری از چاه ها را نیز در دستور کار قرار داده ایم. مجموعه این تدابیر در کنار صرفه جویی هایی که مشترکین در مصارف خانگی می توانند داشته باشند تقریباً ۲ هزار مگاوات صرفه جویی را دربر خواهد داشت که این رقم تفاوت تولید و مصرف را کاهش خواهد داد. البته از آنجا که در تابستان از همسایگان شمالی برق و الکتریک دریافت می کنیم درصدد هستیم این میزان واردات را تا حد امکان افزایش دهیم.اگرچه کشورهایی چون ارمنستان که از نیروگاه های برق و الکتریکابی استفاده می کنند خود به دلیل خشکسالی در منطقه با مشکلات تولید مواجه هستند.
هر چند چنین اقداماتی در راستای کاهش مصرف صورت گرفته است اما باید باور داشت که خشکسالی عاملی است که در برخی سال ها بر سایر مشکلات صنعت برق و الکتریک افزوده شده و ایجاد بحران می کند. مشکلات صنعت برق و الکتریک مشکلات ریشه یی است که به نظر می رسد باید حل موضوع را برای روزهای خشکسالی نگذاشت. 
به عنوان مثال قیمت برق و الکتریک از مسائل چالش برانگیز این صنعت است. طرح تثبیت قیمت ها که در مجلس هفتم به تصویب رسید هنوز در حال اجراست و بسیاری از تحلیلگران معتقدند تثبیت قیمت برق و الکتریک خود راه را بر سرمایه گذاری های تازه و بهبود وضعیت فرسوده صنعت برق و الکتریک بسته است.
معاون وزیر نیرو در این مورد اعتقاد دارد؛ با توجه به اینکه ۹۰ درصد انرژی برق و الکتریک در کشور در نیروگاه های حرارتی تولید می شود، در نیروگاه های حرارتی قیمت سوخت نقش تعیین کننده یی دارد. اگر بر اساس قانون بودجه قیمت گاز را ۶۹ تومان و قیمت گازوئیل و مازوت مصرفی را قیمت های جهانی در نظر بگیریم هر کیلووات ساعت برق و الکتریک تولیدی به قیمت ۷۷۳ ریال به دست مصرف کننده می رسد. از این رقم تقریباً ۳۰۰ ریال سهم تبدیل انرژی، انتقال برق و الکتریک و توزیع و ۴۷۲ ریال سهم سوخت است. قیمت فروش برق و الکتریک به مصرف کنندگان نهایی ۱۶۰ ریال است که فاصله زیادی با قیمت تمام شده برق و الکتریک دارد. در سال ۸۶ حدوداً ۱۵۶ گیگابایت برق و الکتریک به مصرف کنندگان انرژی فروخته ایم. محاسبات نشان می دهد که دولت ۱۰ هزار میلیارد تومان هزینه برای فروش برق و الکتریک متحمل شده است. تفاوت قیمت واقعی و قیمتی که از مشترکان دریافت می شود، تبعاتی را دربردارد. که یکی از آنها مصرف بی رویه است، به عنوان مثال در تهران یکی از مشکلاتی که وجود دارد این است که بسیاری از خانواده های سطح متوسط به بالا به جای استفاده از کولرهای آبی به خرید کولر های گازی مبادرت می ورزند. در شرایطی که مصرف کولر آبی ۵۰۰ کیلووات است و کولر گازی ۲ هزار کیلووات مصرف دارد. با این روند مصرف برق و الکتریک سرمایشی به چهار برابر افزایش می یابد. هزینه یی که این افراد بابت تبدیل کولر پرداخت می کنند بین ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان در ماه است که در سطح توانمندی اقتصادی طبقه مصرف کننده این کولر ها رقمی ناچیز محسوب می شود. در این وضعیت بی آنکه نیاز مبرمی وجود داشته باشد الگوی مصرف در حال تغییر است و دلیل عمده آن نیز برق و الکتریک ارزانی است که در اختیار مشترکان قرار می گیرد. 
اگر قیمت برق و الکتریک قدری واقعی تر محاسبه شود، مصرف کنندگان این قبیل وسایل ترجیح می دادند این افزایش فزاینده هزینه را متحمل نشوند. البته این گروه هزینه اضافی را به صورت غیرمستقیم می پردازند؛دولت با منابع مردم هزینه می کند و مردم به صورت غیرمستقیم این هزینه را می پردازند. این مشکل در مورد برخی از صنایع نیز وجود دارد. بسیاری از صنایع انرژی بر در سایه قیمت پایین انرژی توجیه می شود که اگر قیمت برق و الکتریک واقعی بود اصلاً وارد کشور نمی شد. یکی دیگر از پیامد های منفی پرداخت یارانه این است که منابع کافی مالی برای توسعه طرح ها در اختیار این صنعت قرار نمی گیرد.
اینکه نتوانیم امروز به توسعه صنعت برق و الکتریک در کشور بپردازیم صدماتی را در آینده به وجود خواهد آورد که شاید بسیاری از مشترکان حاضر باشند قیمت واقعی برق و الکتریک را بپردازند اما این تبعات منفی را متحمل نشوند. البته در مورد طرح تثبیت قیمت ها به کرات همکاران ما به مجلس اعتراض کرده اند که تثبیت قیمت ها برای یک سال بود اما به طور کلی در سال های گذشته این سیاست دنبال شده است که قیمت ها ثابت بماند و تفاوت قیمت به صورت دیگری جبران شود. در بودجه سال های ۸۶ و ۸۷ در قانون بودجه پیش بینی شده است که مابه التفاوت قیمت تکلیفی فروش برق و الکتریک به مشترکان نهایی و قیمت آزاد برق و الکتریک به شرکت های برق و الکتریک پرداخت شود. 
این کار با تاخیر در حال انجام است لذا شرکت ها توجیهی برای افزایش قیمت برق و الکتریک نخواهند داشت چرا که مابه التفاوت را از دولت دریافت می کنند. البته پرداخت این مابه التفاوت به شکل فعلی محدودیت ها و ناکارآمدی هایی را به دنبال دارد. دولت در یک حرکت وسیع تر در فکر ساماندهی کل حامل های انرژی است که امیدواریم برنامه های صورت گرفته در این زمینه به بار بنشیند. 
با اینکه راه حل برای ساماندهی صنعت برق و الکتریک کم نیست اما اینکه تا چه اندازه این راهکارها از مرحله حرف به عمل برسد، معلوم نیست. آنچه به عنوان یک نیاز مبرم و واقعی احساس می شود تحول در صنعت برق و الکتریک است که باید هرچه زودتر صورت گیرد. در غیر این صورت مشکلاتی چون خشکسالی می تواند در زمانی کوتاه و بیش از امروز برای کشور بحران ساز شود.

اين متن به سفارش وبسايت پارسيان الكتريك لاله زار بخش مقالات برق و الکتریک و الكتريك گردآوري شده است.شمارگان 245

گردآوري و تدوين:فاطمه فروغي