اين مقاله راهنماي اوليه پبرامون تست ايمن تجهيزات برقي را ارايه نموده و مورد استفاده افرادي قرار مي گيرد كه در كارگاه تست وسايل برقي كار كرده و يا فرآيند تست را مديريت مي كنند. همچنين اين راهنما براي كساني كه مستقيماً با تست تجهيزات برقي سر و كار دارند، مفيد بوده و حاوي مطالب و اطلاعات تفصيلي در باره انواع خاص تست وسايل برقي نيز مي باشد. تست تجهيزات برقي به دلايل متعددي انجام مي شود كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره كرد:

اين مقاله راهنماي اوليه پبرامون تست ايمن تجهيزات برق و الکتریکي را ارايه نموده و مورد استفاده افرادي قرار مي گيرد كه در كارگاه تست وسايل برق و الکتریکي كار كرده و يا فرآيند تست را مديريت مي كنند. همچنين اين راهنما براي كساني كه مستقيماً با تست تجهيزات برق و الکتریکي سر و كار دارند، مفيد بوده و حاوي مطالب و اطلاعات تفصيلي در باره انواع خاص تست وسايل برق و الکتریکي نيز مي باشد. تست تجهيزات برق و الکتریکي به دلايل متعددي انجام مي شود كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره كرد:
1. تست هاي تضمين كيفيت قطعات به كار رفته در تجهيزات برق و الکتریکي 
2. تست هاي مربوط به تشخيص عيب وسايل برق و الکتریکي
3. تست شناسايي خطاي دستگاه هاي برق و الکتریکي
4. كنترل هاي روتين ايمني
اين راهنما همچنين حاوي توصيه هايي است كه مي توان به كمك آنها از خطرات الكتريكي جلوگيري به عمل آورده و يا ميزان خطرات را كاهش داد. برخي از روش هايي كه به كمك آنها مي توان به اين كار مبادرت نمود، عبارتند از:
1. به كار بردن سيستم هاي ايمني در كار، براي مثال:
الف) اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از تماس افراد با قسمت هاي برق و الکتریکدار تجهيزات به ويژه افرادي كه كار تست را انجام نمي دهند.
ب) اقدامات پيشگيرانه براي جلوگيري از تماس افراده تست كننده تجهيزات با قسمت هاي برق و الکتریکدار دستگاه ها
پ) حفاظت و عايق كاري تجهيزات برق و الکتریکي كه اپراتورها بر روي آنها كار مي كنند و نيز عايق كاري و حفاظت دستگاه هايي كه به كمك آنها، عمليات تست انجام مي شود.
2. استفاده از تجهيزات مناسب براي انجام عمليات تست 
3. حصول اطمينان از به كار گماردن افرادي كه در زمينه تست تجهيزات آموزش هاي لازم را ديده و تجربه كافي دارند و نيز در زمينه عمليات ايمني كار با تجهيزات داراي آگاهي هاي لازم هستند. 

به چه نوع تست هايي در اين راهنما اشاره شده است؟
اين راهنما دربردارنده تست تجهيزات برق و الکتریکي (عمدتاً تجهيزات فشار ضعيف تا سطح ولتاژ 1000 ولت AC يا 1500 ولت DC) بوده و مربوط به مواقعي است كه تجهيزاتي نظير لوازم برق و الکتریکي خانگي مورد استفاده قرار مي گيرند. بيشتر اين تجهيزات به منابع تغذيه اصلي 230 ولت AC تكفاز و 400 ولت AC سه فاز وصل مي شوند كه البته مي توان منابع تغذيه با ولتاژهاي بالاتر و در برخي موارد ولتاژهاي بيش از محدوده فشار ضعيف را نيز مورد استفاده قرار داد. در فرآيند تست تجهيزات برق و الکتریکي، برخي از ولتاژهاي اعمال شده به تجهيزات ممكن است بيش از ولتاژهاي محدوده فشار ضعيف باشد ولي در صورتي كه ماكزيمم جريان خروجي دستگاه تست كننده بيش از 5 ميلي آمپر نباشد، اين ولتاژها خطرناك نخواهند بود (توجه داشته باشيد كه قبلاً جريان 5 ميلي آمپر AC ملاك عمل قرار مي گرفت اما از ماه مي 2001، حداكثر جريان دستگاه هاي جديد تست كننده بايستي به 3 ميلي آمپر AC محدود شود). 

منظور از خطرات منجر به حوادث و صدمات چيست؟
حوادث و ضايعات زماني رخ مي دهند كه قسمت هاي برق و الکتریکدار تجهيزات لخت بوده و افراد با اين قسمت ها تماس برق و الکتریکرار كنند و يا بدنه دستگاه ها كه مي بايست به سيم ارت وصل شوند، با ولتاژ خطرناكي برق و الکتریکدار شده باشند. در خلال تست تجهيزات برق و الکتریکي و هنگام يافتن خطاها به ويژه موقعي كه هادي هاي بدون روكش حامل ولتاژهاي خطرناك باشند، احتمال تماس با قسمت هاي برق و الکتریکدار تجهيزات افزايش مي يابد. چنانچه تست در حالي انجام پذيرد كه تجهيزات برق و الکتریکي از هر منبع تغذيه خطرناكي ايزوله شوند، مي توان خطرات منجر به حوادث و صدمات را به حداقل ممكن رساند. اگر چه ايزوله كردن تجهيزات برق و الکتریکي هميشه امكان پذير نيست، ولي بايستي مراقب بود تا از تماس با هر ولتاژ توليدي خطرناك جلوگيري به عمل آيد. خطرناك ترين صدمات در نتيجه حوادث ناشي از برق و الکتریک گرفتگي به وجود مي آيد و اين بدين خاطر است كه اثرات برق و الکتریک گرفتگي عمدتاً غيرقابل پيش بيني بوده و به سادگي مي تواند منجر به حوادث مرگبار شود. همچنين خطر صدمه و سوختگي ناشي از آرك زدگي كه در اثر تماس هادي ها با يكديگر و در نتيجه اتصال كوتاه پديد مي آيد، نيز وجود دارد. از ديگر خطرات تهديد كننده، مي توان به خطر ناشي از واكنش بدن فرد در برابر حوادثي مانند سقوط يا وارد شدن شوك به بدن مصدوم در اثر برق و الکتریک گرفتگي اشاره كرد. برق و الکتریک گرفتگي زماني رخ مي دهد كه تماس با هادي برق و الکتریکدار سبب عبور جريان كافي از طريق بدن انسان شده و منجر به آسيب و صدمه گردد. در حالت كلي، ولتاژهاي بيش از 50 ولت AC يا 120 ولت DC بدون ريپل در مكان هاي خشك و نيز فضاهاي باز و نارسانا را بايستي جزو ولتاژهاي خطرناك به شمار آورد. چنانچه محل كار نمناك، محدود و يا رسانا باشد، مقادير ولتاژهاي مزبور را بايد كاهش داد و بنابراين وقتي چنين محيط كار متفاوتي وجود داشته باشد، متصديان كار و نيز افرادي كه مستقيماً عمليات تست را انجام مي دهند، بايد از افزايش احتمالي خطرات منجر به صدمات و حوادث آگاهي كامل داشته باشند. در برخي تجهيزات از قبيل مايكروفر، ولتاژهاي فشار قوي با پتانسيل چندين هزار ولت مورد استفاده قرار گرفته و چنانچه با هادي هاي حامل اين ولتاژها تماس ايجاد شود، خطر بسيار زيادي متوجه فرد شده و ممكن است منجر به صدمات مرگبار شود. جريان هاي در حد 5 ميلي آمپر و يا بارهاي ذخيره شده در تجهيزات برق و الکتریکي مي توانند منجر به بروز جراحت و صدمه بدني شوند. بنابراين بايد اقدامات مناسبي انجام شود تا از تماس فرد با بارهاي ذخيره شده بيش از 350 ميلي ژول جلوگيري به عمل آيد. اگر در نقطه تماس بدن با قسمت هاي خطرناك تجهيزات برق و الکتریکي، پوست بدن سوراخ شده و يا بريدگي در آن ايجاد شود، جريان شوك وارده به بدن و در نتيجه ميزان جديت خطر بيشتر خواهد بود. البته پوست سالم هم ممكن است در زمان تماس با برق و الکتریک يا در اثر سوختگي ناشي از جريان و يا در نتيجه نفوذ هادي هاي لخت و نوك تيز به آن صدمه ببيند. 

ارزيابي ريسك و خطرات
افزون بر عواملي همچون سطح ولتاژ، ميزان بار ذخيره شده يا ميزان جريان برق و الکتریک و نيز طبيعت محيط، عوامل ديگري هم وجود دارند كه براي ارزيابي خطرات ناشي از جراحات و صدمات ناشي از تست تجهيزات برق و الکتریکي مي بايست مد نظر قرار گيرند. ارزيابي خطر بايستي قبل از شروع تست انجام گيرد و اين كار به شما كمك مي كند تا اقدامات پيشگيرانه لازم را شناسايي نماييد. برخي از پرسش هايي كه در حين انجام فرآيند ارزيابي خطرات مطرح مي شوند، عبارتند از:
1. آيا مي توان كار با تجهيزات بدون برق و الکتریک يا برق و الکتریکدار را در ولتاژ يا جريان ايمن انجام داد؟
2. آيا مطلقاً ضرورت دارد افراد بر روي تجهيزات برق و الکتریکدار و يا در نزديكي آنها در شرايطي كار كنند كه جريان ها و ولتاژهاي خطرناك پيرامون تجهيزات وجود دارد؟
3. ماكزيمم ولتاژي كه بر روي هادي ها در خلال فعاليت كاري دستگاه ها به وجود مي آيد، چقدر است؟
4. آيا افرادي كه تست تجهيزات را انجام مي دهند، شايستگي هاي لازم براي اين كار را دارا هستند؟ آيا آموزش هاي لازم را فراگرفته و دانش كافي براي انجام كارهاي خاص را دارند و آيا اطمينان حاصل شده كه ديگران را در معرض خطر قرار نخواهند داد؟
5. چنانچه تست كنندگان صلاحيت كامل نداشته باشند، آيا بر كار آنها نظارت كافي صورت مي گيرد؟
6. چه نوع حفاظ ايمن فيزيكي (مانند استفاده از فنس هاي موقت يا دائمي) مي بايست براي تجهيزات تحت تست به كار رود تا از صدمه و جراحت پيشگري به عمل آيد؟
7. آيا دستگاه هاي مخصوص تست از طراحي ايمن برخوردارند؟ آيا اين دستگاه ها به خوبي نگهداري شده اند؟
8. آيا ضرورت دارد كه محدوده اي دائمي براي تست تجهيزات جدا از محل استقرار آنها ساخته شود و يا ساخت محدوده تست موقت در پيرامون تجهيزات ضروري است؟
9. آيا تست كنندگان قادرند كه حوزه كاري را به حد كفايت نظارت كرده و در هر زمان از بروز خطر براي ديگران جلوگيري كنند؟
10. در مواقعي كه عمليات تست بخشي از "خدمات پس از فروش" باشد، چه ميزان از اين عمليات جزو تعهدات مشتري است؟ چنانچه تست در منزل مشتري انجام شود، چه اقدامات ويژه اي مورد نياز است تا بتوان از فرد تست كننده و سايرين حفاظت نمود؟
11. تا چه ميزان مي بايست تست كنندگان تحت نظارت قرار گرفته و يا در كار تست همراهي شوند؟
12. آيا اقدام تست كنندگان در خصوص طراحي، ساخت يا استفاده از هر گونه تجهيزات ويژه تست با استاندارد BS EN 61010-1 مطابقت دارد؟
13. اندازه دستگاه مورد نظر براي تست چقدر بوده و چه مقدار فضا پيرامون آن جهت انجام تست به صورت ايمن و بدون محدوديت وجود دارد؟ 
14. اگر نياز باشد كه تمامي كارگران شاغل در كارگاه ها، به دستگاه هاي برق و الکتریکي نزديك شوند، آيا شايستگي لازم براي پرهيز از خطر را دارند؟ اگر كارگران فاقد صلاحيت لازم در اين زمينه باشند، چگونه از نزديك نشدن آنها به دستگاه ها اطمينان حاصل مي كنيد؟
15. آيا زماني كه دستگاه به برق و الکتریک متصل بوده و درگير فرآيند تست مي باشد، به صورت برق و الکتریکدار رها مي شود؟
16. آيا ميز كار يا محدوده مجزاي مربوط به تست، نياز به وسيله هشدار دهنده مانند لامپ دارد تا نشان دهد كه تست در حال انجام است؟
17. آيا نياز به تهيه منابع اضطراري و يا وسايل اضافي براي دستگاه هايي كه ساير كارگران از آنها استفاده مي كنند، احساس مي شود تا بتوان با اتصال دستگاه هاي مذكور به اين منابع، ميزان صدمه به تست كنندگان را كاهش داد؟ آيا كليدهاي محافظ جان (RCD) را مي توان به عنوان وسايل تكميل كننده حفاظت مورد استفاده قرار داد؟ (توجه: اين راهنما و اطلاعات تكميلي ضميمه آن، توضيحاتي درباره كليدهاي RCD در حالت كلي و نيز كليدهاي RCD با جريان 30 ميلي آمپر را ارايه مي دهد. براي اخذ اطلاعات بيشتر، بخش مربوط به كليدهاي محافظ جان در صفحات آتي همين نوشتار را ملاحظه نماييد.) 
18. آيا امكان كاستن از تعداد مسيرهاي مرتبط با زمين براي كاهش احتمال شوك ناشي از تماس فاز به زمين با استفاده از وسايلي مانند حصار فلزي، فنس و فيبر عايقي يا فرش لاستيكي وجود دارد؟ 
19. آيا امكان استفاده از ساير منابع تغذيه مانند ترانس ها يا باتري هاي ايزوله براي كاهش احتمال بروز خطر ناشي از شوك فاز به زمين وجود دارد؟

اين متن به سفارش وبسايت پارسيان الكتريك لاله زار بخش مقالات برق و الکتریک و الكتريك گردآوري شده است.شمارگان 274

گردآوري و تدوين: فاطمه فروغي