چگونگي حفاظت از افرادي كه به انجام عمليات تست مبادرت مي نمايند اقدامات انجام شده براي حفاظت افرادي كه مبادرت به انجام عمليات تست مي كنند، بايد مؤثر بوده و بتواند ايشان را از تماس با هادي هاي لخت برقدار كه منجر به وارد شدن صدمه به پرسنل و ايجاد حادثه مي شود، برحذر دارد.

چگونگي حفاظت از افرادي كه به انجام عمليات تست مبادرت مي نمايند 
اقدامات انجام شده براي حفاظت افرادي كه مبادرت به انجام عمليات تست مي كنند، بايد مؤثر بوده و بتواند ايشان را از تماس با هادي هاي لخت برق و الکتریکدار كه منجر به وارد شدن صدمه به پرسنل و ايجاد حادثه مي شود، برحذر دارد. اين تماس مي تواند به صورت برخورد يكي از دست ها با منبع انرژي باشد كه يكي از هادي هاي تغذيه اش به زمين وصل شده و يا تماس مزبور مي تواند از طريق قسمت ديگري از سطح بدن صورت گيرد. تجهيزات كلاس I در اين طبقه بندي قرار مي گيرند زيرا بيشترين خطر در منبع هنگام ارتباط آن با زمين به وجود مي آيد. بنابراين خطر مربوط به تجهيزات الكترونيكي در محلي است كه سطوح بزرگ فلزي (يا شاسي ها) به منبع تغذيه متصل مي شوند. همچنين خطر صدمه ناشي از منابع تغذيه در جايي كه اتصال زمين وجود نداشته و يا در محلي كه اتصال همزمان با قطب هاي منبع صورت مي گيرد، زياد است. روش هاي كاهش خطر برق و الکتریک گرفتگي ناشي از اتصال همزمان با هادي ها عبارتند از:
1. انجام تست در جريان ها و ولتاژهاي كم و بي خطر
2. استفاده از محفظه هاي تست مجهز به قفل كه بتوان تجهيزات تحت تست را در درون آنها قرار داد.
3. استفاده از عايق كاري موقت.
4. استفاده از پوشش هايي كه براي انجام عمليات تست نياز به برداشتن آنها نباشد كه عايق كاري اوليه سيم هاي متصل به منبع تغذيه، مثالي از اين مورد است. 
5. ايجاد منطقه اي كه حتي الامكان ايزوله از زمين باشد.
6. استفاده از ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان منبع تغذيه اصلي
7. استفاده از كليدهاي RCD با جريان 30 ميلي آمپر

مطالب مندرج در بخش هاي ذيل، اطلاعات تفصيلي بيشتري درباره هر يك از اقدامات حفاظتي ارايه مي نمايند:

جريان ها و ولتاژهاي ايمن
امكان تست تجهيزات از طريق برق و الکتریکدار كردن آنها با سطوح ولتاژ و جريان بدون خطر وجود دارد. اين موضوع بايستي قبل از تصميم به استفاده از سطوح ولتاژ و جريان خطرناك، همواره مد نظر قرار گيرد.

محفظه هاي تست مجهز به قفل
اين محفظه ها ممكن است از لحاظ اندازه با يكديگر تفاوت داشته باشند به طوري كه محفظه هاي مزبور مي تواند به صورت جعبه اي كوچك همراه با درپوش مجهز به قفل باشد كه بر روي ميز كار نصب مي شود و يا به صورت محفظه اي بزرگ همراه با درهاي مجهز به قفل باشد (بزرگي محفظه به گونه اي است كه افراد مي توانند وارد آن شوند). حصول اطمينان از اين كه عملكرد ايمني سيستم قفل مزبور همانند عملكرد عايق به كار رفته در تجهيزات مناسب است، حائز اهميت فراوان مي باشد كه بدين منظور استفاده از سيستم قفل و كليد مخصوص موسوم به trapped key يا key exchange با عايق مناسب مي تواند به اين اطمينان كمك كند. در حالت كلي قفل نمودن محفظه و استفاده از سيستم كنترلي براي بازرسي آن به تنهايي مورد قبول نبوده و منبع تغذيه هم بايستي از طريق سيستم قفل مذكور، ايزوله شود. 
در شرايط معين مانند استفاده از خازن ها، ممكن است پتانسيل ناشي از بارهاي ذخيره شده خطرساز باشد. در چنين شرايطي منبع تغذيه مربوط به تجهيزات زير تست را بايد قبل از هر گونه اقدام براي تست ترجيحاً به صورت اتوماتيك به زمين ارت كرد. چنانچه امكان ارت اتوماتيك تجهيزات وجود نداشته باشد، بايستي با ابزار مناسب و مخصوص ارت نسبت به اتصال زمين دستي اقدام كرد. همچنين در زمان به كار بردن ارت اتوماتيك، استفاده از وسيله ارت دستي براي ارت كردن تجهيزاتي كه قبلاٌ برق و الکتریکدار بوده اند، اهميت فراوان دارد. ضمناً توجه داشته باشيد كه وقتي محفظه هاي بزرگ مورد استفاده قرار مي گيرند، بايد اطمينان حاصل شود كه هنگام بروز خطر در تجهيزات زير تست، افراد نتوانند به درون محفظه ها راه پيدا كنند. 

عايق كاري موقت
وقتي كه خطر تماس همزمان با هادي هاي خطرناك وجود دارد، نبايد فرض را بر اين بگذاريم كه كارگران قادر به جلوگيري از چنين تماس هاي خطرناكي هستند. استفاده از عايق كاري موقت كه مي تواند به كمك صفحات مخصوص و يا ورقه هاي عايقي (به صورت انعطاف پذير و يا غير قابل انعطاف) باشد، را مد نظر قرار دهيد. البته ممكن است يك محدوديت عملي در استفاده از صفحات مزبور در زمان تست و سواركردن تجهيزات الكترونيكي كمپكت وجود داشته باشد.

مناطق ايزوله از زمين
دستيابي به يك منطقه كامل ايزوله از زمين بسيار دشوار است زيرا براي اين منظور ضرورت دارد اطمينان حاصل كنيم كه تمامي سقف ها و ديوارها جريان را از خود عبور نمي دهند چرا كه شوك حاصل از عبور جريان موجب آسيب و صدمه به افراد مي شود. بنابراين استفاده از مواد عايقي مناسب مانند فرش هاي عايق لازم است تا منطقه اي ايزوله از زمين ايجاد شود. سپس اين مناطق بايد در فواصل منظم تست شوند تا اطمينان حاصل شود كه خواص عايقي آنها ثابت مانده است. ايجاد منطقه ايزوله از زمين به آساني عملي و امكان پذير است اما ارزيابي كلي از خطرات ضرورت دارد تا اطمينان حاصل شود كه افراد تست كننده با هيچ يك از هادي هاي ارت شده تماس خطرساز برق و الکتریکرار ننمايند. اقلامي همچون لوله هاي هدايت آب و گرما و نيز رادياتورها بايستي مجهز به حفاظ باشند و يا منطقه تست بايد به گونه اي باشد كه از تماس همزمان افراد تست كننده با تجهيزات زير تست و دستگاه هاي ارت شده جلوگيري نمايد. مناطق ايزوله از زمين بايد به گونه اي باشد كه امكان تماس با قسمت هاي هادي و رسانا به حداقل ممكن برسد. ضمناً مي توان از يك كليد RCD با جريان 30 ميلي آمپر به عنوان وسيله تكميلي حفاظت استفاده نمود. مناطق ايزوله از زمين اغلب همراه با ترانسفورماتورهاي ايزوله مورد استفاده قرار مي گيرند. وقتي كه امكان ايجاد منطقه ايزوله از زمين به خاطر ضرورت ارت كردن تجهيزات زير تست وجود نداشته باشد، مي توانيد از ميزان قطعات فلزي غير ضروري تا حد ممكن بكاهيد. 

ترانسفورماتورهاي ايزوله
در صورت تماس فرد با يك هادي برق و الکتریکدار در منبع تغذيه ايزوله شده و تماس قسمت ديگري از بدن وي به هادي ارت شده، ترانسفورماتور ايزوله مورد استفاده به عنوان منبع تغذيه در عمليات تست، مي تواند از خطر برق و الکتریک گرفتگي جلوگيري نمايد. اما بايد توجه داشت كه اگر فردي به طور همزمان با هر دو هادي ثانويه ترانسفورماتور تماس برق و الکتریکرار كند، ترانسفورماتور ايزوله نمي تواند از برق و الکتریک گرفتگي وي جلوگيري نمايد مگر اين كه ولتاژ خروجي كمتر از 50 ولت متناوب ( يا 120 ولت مستقيم) در محيط خشك بوده و يا ولتاژ مزبور كمتر از 16 ولت متناوب (يا 35 ولت مستقيم) در محيط نمناك باشد. شرايط ايزوله بودن از زمين بايستي به طور منظم تست شود و يا بايد اقدام به نصب وسايل نشان دهنده ارت فالت نمود تا اطمينان حاصل شود كه ارت فالت هاي خطرناك تشخيص داده شده و رفع عيب مي شوند. 

كليدهاي محافظ جان (RCD)
اين كليدها وسايل تكميلي حفاظت هستند كه از برق و الکتریک گرفتگي جلوگيري نمي كنند ولي مي توانند از مدت زمان وقوع برخي از شوك هاي الكتريكي جلوگيري كنند. اين كليدها توانايي قطع سريع منبع تغذيه برق و الکتریک را در صورت عبور جريان نسبتاً كم از طريق زمين (مانند زماني كه برق و الکتریک گرفتگي رخ مي دهد) دارا هستند. بنابراين كليدهاي RCD قادر به ايجاد سطح حفاظتي بالاتري در برابر خطرات ناشي از برق و الکتریک گرفتگي شديد در هنگام استفاده از منابع تغذيه حفاظت نشده مي باشند. يك كليد RCD مورد نياز براي به حداقل رساندن خطرات و ضايعات انساني بايستي داراي حداكثر جريان قطع نامي 30 ميلي آمپر بوده و نبايد داراي زمان تأخير قابل تنظيم باشد. اگرچه اغلب از كليدهاي با جريان 30 ميلي آمپر استفاده مي شود، ولي كليدهاي با جريان قطع كمتر (10 ميلي آمپر يا كمتر) نيز موجودند كه مي توان از آنها براي حفاظت تكميلي در جايي كه ايجاد نويز مشكل خاصي محسوب نشود، استفاده كرد. هنگامي كه حفاظت فردي تا اندازه اي بستگي به عملكرد كليد RCD داشته باشد، اين كليد بايستي با استفاده از تجهيزات تست مربوطه و در فواصل زماني مناسب تست گردد (براي نمونه كليدهاي RCD قابل حمل قبل از هر بار استفاده بايد به طور هفتگي مورد بررسي قرار گيرند). افزون بر اين، تمامي كليدهاي RCD بايستي حداقل سالي يكبار با استفاده از تست كننده مخصوص RCD تست شوند كه اين دستگاه تست كننده، جريان قطع و سرعت عمل كليد را تست مي كند.

دستگاه هاي ويژه تست تجهيزات برق و الکتریکي
در صورت امكان، دستگاه هاي تست كننده بايد از يك طراحي ويژه برخوردار باشند. در اين حالت سازنده بايد عمليات ايمني لازم در خلال استفاده از دستگاه را در طراحي خود مد نظر قرار دهد. در صورت امكان تجهيزات تست بايد مطابق استاندارد BS EN 61010 ساخته شوند. دستگاه هاي ويژه تست تجهيزات برق و الکتریکي بايد با همان استاندارد ايمني تجهيزات مربوطه طراحي و ساخته شوند. وقتي تجهيزات از طريق منبع تغذيه برق و الکتریک راه اندازي مي شوند، استفاده ايمن از آنها بايد به شيوه صحيح انجام پذيرد. علاوه بر اين، چگونگي اتصال دستگاه هاي ويژه تست به تجهيزات بايد با ايمني لازم صورت گيرد. 
دستگاه هاي تست عايقي مي توانند ولتاژهاي زيادي در خروجي خود توليد كنند و برخي از آنها داراي قابليتي هستند كه مي توانند جريان خروجي را به سطح ايمن و بدون خطر كاهش دهند. عموماً جريان بدون خطر و ايمن برابر با 5 ميلي آمپر مي باشد (قبلاً جريان 5 ميلي آمپر متناوب به عنوان جريان ايمن در نظر گرفته مي شد ولي از ماه مي 2001 جريان خروجي تجهيزات جديد بايد به 3 ميلي آمپر محدود شود). اگر تماس خطرناكي با هادي هاي خروجي برق و الکتریکرار شود، خطر صدمه و جراحت در صورتي كه اين سطوح جريان افزايش نيابند، به حداقل مي رسد. چنانچه سطوح جريان بالاتري مورد نياز باشد، اقدامات خاص نياز است تا از آسيب و ضايعات جلوگيري شود. اين اقدامات شامل استفاده از رابط هاي تست متصل به كليدهاي كنترل و يا استفاده از محفظه هاي مجهز به قفل براي جلوگيري از دسترسي به قسمت هاي خطرناك و ايجاد محدوديت در انجام تست توسط افراد غيرمجاز مي باشند. اكثر تست هاي عايقي را مي توان تحت جريان هاي ايمن مشخص شده در فوق به انجام رساند. 
نحوه اتصال تجهيزات براي تست بايد به گونه اي باشد كه حفاظت مناسبي در برابر برق و الکتریک گرفتگي ايجاد نمايد. تنها استثناء در اين مورد هنگامي است كه تجهيزات مورد نظر براي تست در درون محفظه قفل دار به دستگاه هاي تست كننده وصل شده و يا رابط اتصال آنها قطع مي شود كه در اين گونه موارد منبع تغذيه بايستي ايزوله بوده و نيز مي بايست اطمينان حاصل شود كه هر گونه انرژي ذخيره شده در منبع، از بين رفته باشد تا خطري براي افراد ايجاد ننمايد. در اين حالت، هادي هاي اتصال دهنده قسمتي از هادي هاي تحت تست را تشكيل داده و بنابراين داراي خطري مشابه همان هادي ها خواهند بود. 

نمونه دستگاه هاي تست كننده
پاراگراف هاي زير عمدتاً مربوط به اسيلوسكوپ مي شود اما مي توان برخي اوقات آنها را براي دستگاه هاي ديگر نظير سيگنال ژنراتور نيز مورد استفاده قرار داد. 

ولتاژهاي خطرناك ممكن است در قاب اسيلوسكوپ ارت شده كلاس I يا در برخي موارد در انواع معيني از اسيلوسكوپ هاي كلاس II با عايق دوبل پديد آيند. ولتاژهاي خطرناك ممكن است از ولتاژهاي اندازه گيري شده بر روي تجهيزات زير تست ناشي شوند و يا در بعضي موارد به خاطر شكست عايقي خود اسيلوسكوپ پديد آيند. مشكلات اندازه گيري از آنجا بوجود مي آيند كه بيشتر اسيلوسكوپ ها داراي ترمينال "سيگنال مشترك" متصل به شاسي اسيلوسكوپ و نيز قاب و اتصالات آن هستند. در يك اسيلوسكوپ كلاس I، اين قسمت ها به هادي حفاظتي منبع تغذيه وصل مي شود. اين بدين معني است كه همه اندازه گيري ها بايد نسبت به زمين انجام شود كه البته اين امر سبب محدود شدن اندازه گيري ها با اسيلوسكوپ مي شود. اخيراً تكنيكي به وجود آمده كه به كمك آن مي توان اسيلوسكوپ را به صورت شناور وصل نمود (منظور از شناور بودن اين است كه اتصال اسيلوسكوپ از طريق هادي حفاظتي منبع تغذيه حذف مي شود). در اين صورت قاب و محفظه اسيلوسكوپ در بالاي پتانسيل زمين شناور مي ماند كه احتمالاً خطرات برق و الکتریک گرفتگي خاص خود را خواهد داشت (در اين حالت مي توان از اسيلوسكوپ براي ولتاژهاي بالا و نيز در برخي از انواع اندازه گيري ها استفاده نمود). راه اندازي يك اسيلوسكوپ با حذف هادي حفاظتي بدين معني است كه دستگاه ديگر در برابر شكست عايق داخلي حفاظت نمي شود. عيب ديگر اين وضعيت از اين قرار است كه نياز به ايجاد يك منطقه ايزوله از زمين وجود دارد. چنين استفاده اي نيز مفهوم حفاظت اوليه سازنده تجهيزات را در باره حفاظت كلاس I زير سؤال برده و بايستي از آن اجتناب نمود. تاكنون روش هايي به كار رفته اند تا به كمك آنها اندازه گيري ايمن در حالت شناور بودن اسيلوسكوپ امكان پذير گردد. يكي از اين روش ها تغذيه نمودن اسيلوسكوپ از طريق ترانسفورماتور ايزوله بوده كه در اين حالت مرجع زمين در منبع تغذيه حذف گرديده و امكان اندازه گيري شناور فراهم مي شد. مزيت اين روش اين است كه منطقه ايزوله از زمين نياز نبوده ولي عيب آن اين است كه اسيلوسكوپ در برابر شكست عايقي نسبت به شاسي محل استقرار خود حفاظت نمي شود (همچنين در صورت انجام اندازه گيري فشار قوي، عايق داخلي اسيلوسكوپ مي تواند تحت فشار مضاعف قرار گيرد). روش دوم استفاده از مانيتور ايزوله مخصوص در تغذيه اسيلوسكوپ مي باشد (كه البته به آن مانيتور ايزوله خط يا مانيتور ايزوله زمين هم مي گويند). اين روش به اسيلوسكوپ امكان مي دهد كه بدون نياز به هادي حفاظتي، به كار خود ادامه دهد كه در اين صورت مانيتور به طور مدام ولتاژ بين محفظه اسيلوسكوپ و نقطه مرجع زمين را كنترل مي كند. اگر ولتاژ روي محفظه اسيلوسكوپ به حد خطرناكي برسد، مانيتور منبع تغذيه اصلي را حذف كرده و معمولاً دوباره هادي حفاظتي منبع تغذيه را وصل مي كند. ولتاژ نمونه براي عملكرد مانيتور بايد در حدود 30 ولت مؤثر باشد. در اين ولتاژ است كه اسيلوسكوپ در برابر شكست عايق داخلي حفاظت مي شود. 
عيب اين روش در آن است كه تنها براي اندازه گيري سيگنال هاي فشار ضعيف به كار مي رود زيرا در غير اين صورت، عايق داخلي اسيلوسكوپ تحت فشار فراوان قرار مي گيرد. 
در سال هاي اخير، پيشرفت هاي تكنولوژي منجر به ساخت وسايل متنوعي شده است كه مي توانند در سيم رابط اندازه گيري اسيلوسكوپ مورد استفاده قرار گيرند. همچنين در اين صورت، امكان ارت اسيلوسكوپ كلاس I نسبت به منبع تغذيه اصلي وجود داشته و مي توان ولتاژهاي اندازه گيري شده را ايزوله نمود تا از بروز پتانسيل در محفظه اسيلوسكوپ جلوگيري به عمل آيد. براي وسايل مدرن و مخصوص از تكنيك هاي گوناگوني استفاده مي كنند تا مشكل عايقي آنها را برطرف نموده و بتوانند به طور مثال در محدوده ميلي ولت تا هزار ولت اقدام به اندازه گيري نمايند (عايق هاي اپتيكي موسوم به opto-isolators كه به آنها optical isolators هم مي گويند، از اين نمونه تكنيك هاي به كار رفته هستند). در ضمن به ياد داشته باشيد كه عايق هاي به كار رفته به عنوان حفاظ هاي عملي و منطقي، ممكن است خطراتي نيز داشته باشند. وسايل عايقي در اشكال متنوعي عرضه شده و ممكن است مطابق ميل سازنده نام هايي مختلف داشته باشند. برخي از نام هاي متداول براي اين وسايل عبارتند از: تقويت كننده هاي ايزوله، تقويت كننده هاي ديفرانسيل، و رابط هاي ايزوله. انتخاب درست وسيله عايقي مطابق نوع اندازه گيري مورد نظر حائز اهميت بوده و كاربر بايستي به توصيه سازنده نيز عمل نمايد. برخي سازندگان اينك اسيلوسكوپ هايي با ورودي هاي ايزوله (يعني جايي كه ورودي هاي اندازه گيري شده از يكديگر و نيز از شاسي اسيلوسكوپ ايزوله هستند) تا سطوح ولتاژ فشار قوي (به طور نمونه 850 ولت ماكزيمم متناوب و مستقيم) ارايه مي كنند. در مورد استفاده از اين تجهيزات و نيز همه اسيلوسكوپ هاي كلاس II تمام عايق بايستي ملاحظات لازم را به عمل آورد. اسيلوسكوپ هايي كه با باتري راه اندازي مي شوند را مي توان براي سطوح اندازه گيري فشار قوي موجود مورد استفاده قرار داد كه البته اين وسايل داراي نقطه مرجع صفر نيستند. 
استفاده از كليد RCD با حداكثر جريان قطع نامي 30 ميلي آمپر همراه با وسايلي مانند منابع تغذيه دستگاه هاي كلاس I، هويه هاي مورد استفاده و يا ساير تجهيزات برق و الکتریکي مي تواند اقدام مناسبي باشد. برخي اوقات ترانسفورماتورهاي ايزوله به عنوان بخشي از سيستم توزيع و تأمين كننده برق و الکتریک سوكت هاي ثابتي به كار مي روند كه اين سوكت ها در واقع منابع تغذيه جهت تست تجهيزات مي باشند. در اين صورت سوكت هاي فوق بايستي متفاوت از سوكت هاي معمولي و نيز استاندارد بوده و يا از نوع پولاريزه شده باشند تا اطمينان حاصل شود كه فقط به منظور تست در نظر گرفته شده اند. 
اين متن به سفارش وبسايت پارسيان الكتريك لاله زار بخش مقالات برق و الکتریک و الكتريك گردآوري شده است.شمارگان 276

گردآوري و تدوين: فاطمه فروغي