مفهوم " تلفن اينترنتي " يا به اصطلاح “IP Telephony” از آنجا نشأت مي‌گيرد كه مي‌خواهيم از شبكه‌هاي مبتني بر پروتكل اينترنت ( IP ) در كاربردهايي چون تلفن استفاده كنيم. در واقع از زماني كه امكان انتقال صدا از طريق شبكه‌هاي اينترنتي (مبتني بر IP ) گسترش يافته است، موضوع "تلفن اينترنتي"، به موضوعي مهم در صنعت مخابرات جهان تبديل شده است؛

تلفن اينترنتي" و تحولاتي كه در عرصه مخابرات در حال وقوع است

با توجه به گسترش بحث و تبادل‌نظر راجع به مفاهيمي چون " تلفن اينترنتي " و “IP Telephony” و “VOIP” در جامعه، در مطلب زير به معرفي مختصري از اين تحول تكنولوژي و پيامدهاي آن مي‌پردازيم:

تعاريف 
مفهوم " تلفن اينترنتي " يا به اصطلاح “IP Telephony” از آنجا نشأت مي‌گيرد كه مي‌خواهيم از شبكه‌هاي مبتني بر پروتكل اينترنت ( IP ) در كاربردهايي چون تلفن استفاده كنيم. در واقع از زماني كه امكان انتقال صدا از طريق شبكه‌هاي اينترنتي (مبتني بر IP ) گسترش يافته است، موضوع "تلفن اينترنتي"، به موضوعي مهم در صنعت مخابرات جهان تبديل شده است؛ موضوعي كه نقطه عطفي در همگرايي سرويس‌هاي مخابراتي نيز خواهد بود. چرا كه دو شبكه متفاوت از نظر مقررات و سياستگذاري را به يكديگر پيوند داده است: 
• شبكه تلفني سوئيچينگ عمومي ( PSTN ) كه همة كشورها به صورت گسترده از آن استفاده مي‌كنند و 
• شبكة اينترنت كه مبتني بر تكنولوژي سوئيچينگ بسته‌اي است. 
البته اصطلاح “IP Telephony” تعاريف مختلفي بين مهندسان و سياستگذاران دارد؛ در اين مقاله، اين اصطلاح به معني يك روش كلي براي انتقال صدا، فاكس و سرويس‌هاي وابسته از طريق شبكه‌هاي سوئيچينگ بسته‌اي مبتني بر IP ، به كار مي‌رود. 
تولد "تلفن اينترنتي" 
از موضوعات كليدي كه توجه سياستگذاران، قانونگذاران و صنعت‌گران حوزه مخابرات را به خود جلب نموده است، اين حقيقت است كه امروزه، اينترنت و ديگر شبكه‌هاي مبتني بر IP به صورت روزافزون جايگزين شبكه‌هاي تلفن سوئيچينگ مداري مي‌شوند و با اصلاح شبكه‌هاي زيرساخت و يا استقرار زيرساخت‌هاي جديد، اين روند جايگزيني، سرعت بيشتري به خود خواهد گرفت. 
يكي از سرويس‌هايي كه بر اساس اين تغيير و تحول متولد شده است، " تلفن اينترنتي " است. توسعه اين شبكه حداقل از دو ديدگاه قابل بررسي است: 
1- از نظر كاربران: سرويس "تلفن اينترنتي" امكاناتي را جهت ارايه خدمات صوتي با قيمتي ارزان فراهم مي‌كند. همچنين امكان انتقال انواع داده (ديتا) را نيز مهيا مي‌كند كه امكان ارايه آن از طريق شبكه سوئيچينگ مداري (تلفن معمولي) وجود ندارد. 
2- از نظر صنعت: مزيت اصلي تكنولوژي " تلفن اينترنتي " ، همگرا كردن سرويس‌هاي مختلف صوتي، ديتا و تصوير و ارايه همزمان خدمات مختلف و همچنين، تعريف سرويس‌هاي جديد براي كاربران است. به اين ترتيب، فعالان عرصه ارايه خدمات مخابراتي، مي‌توانند با سرمايه‌گذاري كم و مخارج عملياتي پايين، طيف وسيعي از سرويس‌ها را در اختيار كاربران خود قرار دهند. 
تاكنون چندين اپراتور بين‌المللي مخابرات عمومي (PTO) اعلام كرده‌اند كه همه ترافيك بين‌المللي خود را به ساختار مبتني بر IP منتقل خواهند كرد و به منظور انجام اين تغيير و انتقال، سرمايه‌گذاري لازم را نيز انام داده‌اند. يكي از دلايل اصلي اين تغيير و تحول، هزينه پايين انتقال ترافيك از طريق شبكه‌هاي مبتني بر IP است. برخي برآوردها نشان مي‌دهد كه با استفاده از اين تكنولوژي، انتقال ترافيك با هزينه‌اي برابر با يك‌هشتم هزينه انتقال از طريق شبكه سوئيچينگ مداري امكان‌پذير است. 
سرعت رشد "تلفن اينترنتي" 
اگرچه در مورد پيش‌بيني آهنگ رشد " تلفن اينترنتي " اختلاف‌نظر وجود دارد، اما همه صاحب‌نظران بر اين باورند كه رشد اين تكنولوژي نسبتاً سريع خواهد بود. آمارها نشان مي‌دهد ترافيك صوتي كه در جهان از طريق شبكه اينترنت منتقل مي‌گردد، با رشدي 23 درصدي نسبت به سال 2002، 11 درصد كل ترافيك صوتي را در سال 2003 به خود اختصاص داده است. 
از طرف ديگر بايد توجه نمود كه هم‌اكنون در دنيا حتي خطوط سوئيچينگ مداري (تلفن معمولي) نيز به طور روزافزوني زير بار انتقال اطلاعاتي غير از صوت قرار گرفته‌اند. در اين رابطه، آمارهايي كه ITU-T ارائه كرده است، تعداد خطوط بين‌المللي مربوط به شبكه تلفن معمولي را كه از آنها براي برقراري ارتباطات ديتا استفاده شده است با خطوط بين‌المللي كه مخصوص انتقال ديتا هستند مقايسه مي‌كند. اين آمار به قرار زير است:
آمارها بيانگر اين حقيقت هستند كه بسترهاي مخابراتي تلفني كه تا سال‌هاي قبل، فقط وظيفه برقراري ارتباطات صوتي را بر عهده داشتند، امروزه به مسيرهايي پرترافيك جهت نقل و انتقال انواع مختلفي از اطلاعات مخابراتي تبديل شده‌اند كه لزوماً از نوع صوت نيستند. تغييراتي كه در نوع ترافيك عبوري از شبكه‌هاي تلفني ايجاد شده، باعث شده است كه اهداف طراحي اين شبكه‌ها نيز تغيير كند و شبكه‌هاي مخابراتي جهت انجام ماموريت‌هاي جديد اصلاح گردد. در بسياري موارد، اصلاح شبكه‌هاي سوئيچينگ مداري موجب رشد بازار مخابرات و به طور خاص رشد بازار " تلفن اينترنتي " شده است. 
فشار اقتصادي "تلفن اينترنتي" روي PTO 
سرويس " تلفن اينترنتي " تاثير اقتصادي فراواني بر فعاليت شركتهاي مخابراتي تلفني گذاشته است و به عنوان جدي‌ترين رقيب سيستم‌هاي تلفني رايج، چالش‌هايي را براي اين شركت‌ها ايجاد كرده است. اينكه " تلفن اينترنتي " توانسته است رقيبي جدي براي بازار مخابرات تلفني باشد، دو دليل عمده دارد: 
اولاً، كاربرد و توسعة " تلفن اينترنتي " به همگرا شدن سرويس‌هاي صوتي و تصويري و ديتا منجر شده و باعث شده است كه ديگر نيازي به سرمايه‌گذاري جداگانه روي هر كدام از اين سرويس‌ها نباشد و سرمايه‌گذاري فقط روي يك تكنولوژي كه همان " تلفن اينترنتي " باشد، صورت پذيرد؛ اين امر باعث كم شدن هزينه‌هاي عملياتي توسعة شبكه‌هاي مخابراتي شده است. 

ثانياً، رشد اين تكنولوژي مانع موجود بر سر راه رقابت در عرصه ارايه خدمات تلفني را حذف كرده است؛ به طوري كه صاحب‌نظران صنعت مخابرات بر اين باورند كه راه‌اندازي يك سرويس VOIP (تلفن اينترنتي) كه توان رقابت در عرصه مخابرات را داشته باشد، به مراتب آسان‌تر و كم‌هزينه‌تر از همتاي سوئيچينگ مداري خود است. 
از آنجا كه قيمت پايه مكالمات " تلفن اينترنتي " ، قيمت‌هاي مصوب PTO ها را شكسته و موجب كاهش اين قيمت‌ها شده است، اين شركت‌ها مجبور شده‌اند سرويس‌هاي جديدي صوتي ارايه نمايند تا قسمتي از درآمد از دست رفته خود را جبران كند. به همين دليل و با وجود اينكه PTO ها در برابر حضور " تلفن اينترنتي " به عنوان يك تكنولوژي جديد در عرصه مخابرات، مقاومت مي‌كنند، اكثر تحليل‌گران صنايع مخابراتي بر اين باورند كه آينده بازار " تلفن اينترنتي " بسيار درخشان است. مدير شركت Global Crossing (شركتي كه ارايه‌كننده سرويس‌هاي يكپارچه بر روي زيرساخت‌هاي خصوصي بر مبناي IP است) اين باور تحليل‌گران صنايع مخابراتي را قبول دارد و مي‌گويد: همچنان فرصت رقابت بين " تلفن اينترنتي " و شبكه PSTN در بخشها و كاربردهاي مختلف مخابراتي وجود دارد، اما از نظر استفاده و هزينه، " تلفن اينترنتي " نيز برتر خواهد بود. 
پيشرفت تكنولوژي "تلفن اينترنتي" و مقايسه آن با شبكه PSTN 
نظرها و ايده‌هاي مختلفي كه در ارتباط با تكنولوژي " تلفن اينترنتي " ارايه مي‌گردد، نشان مي‌دهد كه اين تكنولوژي هنوز به بلوغ نرسيده و مراحل رشد خود را طي مي‌كند. در مقام مقايسه بايد گفت كه امروزه صاحب‌نظران مسائل ارتباطي كمتر دربارة شبكه‌هاي PSTN و سيستم‌هاي TDM صحبت مي‌كنند؛ اين امر ناشي از آن است كه تكنولوژي شبكه‌هاي PSTN دوران بلوغ خود را سپري كرده است و كاملاً اميد مي‌رود كه شبكه‌هاي متداول سوئيچينگ مداري صوتي در آينده‌اي نزديك جاي خود را به شبكه‌هاي سوئيچينگ بسته‌اي صوتي بدهند. آمارها نيز اين موضوع را تأييد مي‌كنند؛ طبق آماري كه ITU-T درسال 2002 از رشد بازار تكنولوژي " تلفن اينترنتي " ارايه كرده است نشان مي‌دهد در سال 2000، چهار ميليون دقيقه ترافيك صوتي از طريق شبكه " تلفن اينترنتي " منتقل شده است و در سال 2001 اين مقدار به شش ميليون دقيقه رسيده است. همچنين درآمد حاصل از بازار تجهيزات " تلفن اينترنتي " كه در سال 1998، حدود 279 ميليون دلار بود، تا سال 2005 به بيش از 10 ميليارد دلار خواهد رسيد. 
دورنماي "تلفن اينترنتي" در ايران 
تحولات و فعاليت‌هاي اخير در حوزه مخابرات جهاني و جهت‌گيري آن به سمت ايجاد و توسعة شبكه‌هاي مبتني بر سوئيچينگ بسته‌اي، تأثيراتي را بر سياست‌ها و فعاليت‌هاي اخير شركت مخابرات ايران گذاشته است. از آن جمله، اجراي پروژه PAP (يا اينترنت پرسرعت) است كه مي‌تواند زيرساخت مناسب را جهت گذار از شبكه سوئيچينگ مداري به سمت ايجاد يك شبكه سوئيچينگ بسته‌اي در داخل كشور فراهم كند. 
يكي از مباحث مهم در اين زمينه، لزوم راه‌اندازي سرويس‌هاي متنوع ديتا در كشور است. هرچند مسئولان بر آن هستند كه با خصوصي‌سازي در مخابرات، سرعت اين تحولات را در كشور افزايش دهند و بدنه غير قابل انعطاف و دولتي مخابرات كشور را با بخش خصوصي تعويض كنند، اما به نظر مي‌رسد ضعف و شفاف نبودن قوانين، حركت در اين مسير و همسو شدن با تحولات جديد تكنولوژي را دچار اخلال كرده است. 
اهميت اين مسئله در حوزة ديتا و به ويژه " تلفن اينترنتي " بيشتر است؛ به عنوان مثال، حركت به سمت ايجاد شبكه " تلفن اينترنتي " و گذر از تكنولوژي قديمي سوئيچينگ مداري به شبكه‌هاي مبتني بر IP ، ملاحظات مختلفي را از جمله تنظيم مقررات مطابق با شرايط كشور و همچنين توجه به ابعاد فني مسئله، مي‌طلبد. هرچند در سالهاي اخير، تغيير بعضي سياست‌هاي مخابرات در حوزه سوئيچينگ مي‌تواند حاكي از اثرگذاري تحولات جديد بر تفكر حاكم بر مخابرات كشور باشد (كه از آن جمله مي‌توان به برنامه‌ريزي براي عدم توليد سوئيچ‌هاي مداري از سال 1385 اشاره كرد.). اما اين تغييرات براي پيشبرد اهداف مخابرات كافي نيست. براي حركت در اين مسير بايد گام‌هاي اساسي‌تري برداشته شود و استفاده از تجربيات ديگر كشورها مي‌تواند در اين زمينه كارساز باشد. با توجه به اينكه در بسياري از كشورهاي پيشرفته براي ايجاد شبكه‌هاي " تلفن اينترنتي " تحولات اساسي صورت گرفته است، مي‌توان حداقل در ابعاد فني با استفاده از تجربه اين كشورها، ايجاد و توسعه شبكه فعلي ديتا را كه در ابتداي راه قرار دارد، به گونه‌اي پيش برد تا در آينده با مشكلات كمتري مواجه شد.

این متن به سفارش وبسایت پارسیان الکتریک لاله زار بخش مقالات برق و الکتریک گردآوری شده است.شمارگان 326

گردآوري و تدوين: فاطمه فروغي